سرانجام با سپري شدن واپسين ماه سال آبي 88-1387، پرونده يكي ديگر از سال‌هاي خشك ايران بسته شد تا همچنان براي سال آبي جديد، چشم به مهر آسمان بدوزيم و از پروردگار مهربان عاجزانه بخواهيم كه رنگ سبز را دوباره به وطن بازگردانده و قرمز را از خويش دور كند.

اينك بر بنياد آمارها و ستاده‌هاي بدست‌آمده از فراكافت نقشه‌هاي ترسيم شده در پايگاه مديريت خشکسالي کشاورزي اصفهان، مي‌توان با دقت و جامعيت بيشتري به شرح داستان خشكسالي در پهنه‌ي ايران اقدام كرده و خوانندگان عزيز «مهار بيابان‌زايي» را با سبزترين و سرخ‌ترين پاره‌هاي وطن آشنا كرد.

همان گونه كه در نقشه شماره يك ملاحظه مي‌كنيد، هيچ خطه‌اي در ايران مانند خراسان جنوبي – با مركزيت بيرجند – وجود ندارد كه با كمترين تنش ممكن در ريزش‌هاي آسماني‌اش مواجه شده باشد. درحقيقت بيش از 80 درصد از مساحت استان متأثر از ترسالي خفيف تا شديد بوده و ديگر بخش‌ها نيز دچار خشكسالي خفيف بوده است. بعد از خراسان جنوبي، بايد از استان‌هاي خراسان رضوي، قم، گيلان و اردبيل نام برد كه در بدترين حالت، فقط متأثر از خشكسالي خفيف بودند. در عوض، استان بوشهر يكي از قرمزترين سال‌هاي آبي خود را سپري كرده، به نحوي كه در سراسر خاكش بين 45 تا 60 درصد از ميانگين 30 ساله‌ي بارندگي، كمتر دريافت كرده و درنتيجه در كلاس خشكسالي شديد جاي گرفته است. پس از بوشهر بايد از خوزستان، فارس، هرمزگان و ايلام نام برد كه در بخش‌هايي از اين استان‌ها نيز خشكسالي بسيار شديد تا شديد حكم‌فرما بوده است.

در مجموع، آشكار است كه ريزش‌هاي آسماني در اغلب نقاط کشور در طی سال آبی سپري‌شده، نسبت به میانگین دراز مدت كاهش داشته است؛ به طوری که 75 درصد از سطح کشور از بارشی کمتر از ميانگين دراز‌مدت رنج كشيده و طراوت و سبزينگي‌اش را از دست داده است. البته وقوع بارش در روزهای آخر شهریورماه سبب شد تا میزان خشکسالی در حدود 5/0 درصد نسبت به مردادماه در کل کشور کاهش پیدا کند. جدول 1، درصد و مساحت کلاسهای مختلف خشکسالی  در ایران را  تا پایان شهریورماه 1388نشان  میدهد.
نقشه وضعیت خشکسالی ایران با استفاده از شاخص “درصد از میانگین بارش” نشان میدهد که همچنان وضعیت خشکسالی بسیار شدید در چند شهر ایران از جمله مسجد سلیمان و بهبهان در استان خوزستان و لار در استان فارس حاکم است. شدیدترین نقطه از نظر خشکسالی در ایران شهرستان مسجد سلیمان بوده که میزان بارش سالانه‌اش  با 74 درصد كاهش نسبت به ميانگين درازمدت سالانه، فقط 9/121 ميلي‌متر بوده است (متوسط درازمدت: 3/466 میلی‌متر).
خشکسالی شدیدی که در حدود 8/7 درصد از کشور را به خود اختصاص داده است را میتوان در قسمت اعظم استان خوزستان، کل استان بوشهر، غرب و جنوب غربی استان فارس و همچنین به طور پراکنده در شهرستانهای استان ایلام و جاسک مشاهده كرد.
همچنین خشکسالی متوسط (با میزان 2/23 درصد از کل سطح کشور) در بسیاری از استانهای غربی و جنوب غربی کشور از جمله استانهای ایلام، لرستان، کرمانشاه، کردستان،کهگیلویه و بویر احمد،  قسمت اعظم استان فارس و  همچنین قسمتهایی از استان کرمان کاملا مشهود است.
در قسمت اعظم کشور از جمله آذربایجان غربی و شرقی، زنجان، قزوین، همدان، استان مرکزی، قم، تهران، سمنان، گرگان، مازندران، گیلان، کل استان خراسان شمالی، قسمت‌هایی از خراسان رضوی شامل شهرستانهای سبزوار و فردوس، طبس در استان یزد،  شهرستان قائن در خراسان جنوبی، قسمت اعظم استان کرمان(به جز شهرستان¬های انار و رفسنجان) و بخش‌هایی از استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان خشکسالی خفیف (کاهش کمتر از 20 درصد بارش دراز مدت) حاکم بوده که در حدود 2/45 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است.
مناطقی که از بارشی بیش از میانگین درازمدت برخوردار هستند، شامل بخشهای وسیعی از استان اصفهان و یزد، بخشهایی از استان سیستان و بلوچستان(شهرستانهای خاش و زاهدان)، قسمت اعظم استان خراسان رضوی (شهرستانهای مشهد و کاشمر)، رفسنجان و انار در استان کرمان و شهرستانهای ماکو، جلفا و خوی در شمال غربی کشور است که در حدود 3/22درصد از سطح کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
همان طور كه اشاره شد، شهرهای تربت جام، بیرجند، ایرانشهر و یزد از جمله شهرهایی در کشور هستند که ترسالی متوسط را در این سال تجربه كرده‌اند. شهر اردستان واقع در استان اصفهان، تنها شهری است که ترسالی شدید در آن رخ داده است. نگاهی به استانهای غربی کشور نشان میدهد که متأسفانه مناطق پربارش غرب  و شمال غرب کشور که سر شاخه‌ي رودخانه های پر آب و مهم کشور را در خود جاي داده‌اند، از بارش مطلوبي برخوردار نبوده‌اند.

استان اصفهان
نتايج آخرين ديده‌باني و پايش خشکسالي در استان اصفهان نيز نشان ميدهد، به رغم این که خشکسالی بسیار شدید و شدید در هیچ نقطه ای از استان مشاهده نمیشود، ولی خشکسالی متوسط را میتوان در جنوبی ترین و پرآب‌ترين قسمت استان یعنی شهرستان سمیرم و نیز در بخشهای غربی استان شامل شهرستانهای فریدون‌شهر، خوانسار و گلپایگان مشاهده كرد. این محدوده سطحی معادل 9/13 درصد استان را به خود اختصاص داده است. خشکسالی خفیف نیز در حدود 31 درصد از استان و در شهرستانهایی مانند تیران، نایین، ورزنه، زرین شهر، مورچه خورت و میمه دیده میشود.
در عوض بیش از نیمی از استان (در حدود 51 درصد) که غالباً در قسمتهای شرقی و شمالی استان و شامل  شهرستانهایی مانند خور و بیابانک، چوپانان، انارک، نطنز و شهرستان اصفهان میشود را ترسالی خفیف در بر گرفته است. ريزش 237 ميلي‌متر طي 10 ماهه گذشته در ايستگاه اردستان با توجه به میانگین بارش درازمدت آن که معادل  115 ميلي‌متر است، مي‌تواند بسیار قابل توجه و استثنايي تلقي شود. جدول 2 مساحت و درصد خشکسالیها را در استان اصفهان نشان میدهد.

نكته‌ي جالب توجه آن كه مقایسه‌ي جداول 1 و 2 نشان میدهد که وضعیت خشکسالی در استان اصفهان کاملاً متفاوت با ایران است؛ به نحوی که بیش از 55 درصد از سطح استان از بارشی بیش از میانگین درازمدت برخوردار بوده و دارای ترسالی خفیف، متوسط، شدید و بسیار شدید است و 45 درصد دیگر آن دارای بارشی کمتر از میانگین درازمدت بوده است. با این وجود چنانچه حجم ریزش‌ها طی سال گذشته با مقدار دراز مدت آن مقایسه شود، کاهشی بیش از 50 درصد در حجم نزولات مشاهده می‌گردد، چرا که مناطقی که از بارشی بیش از میانگین برخوردارند، اراضی کم‌ارتفاع و کم‌بارش مناطق مرکزی و شرقی استان هستند؛ حال آن که مناطقی که در شرایط خشکسالی خفیف و متوسط قرار گرفته‌اند، شامل مناطق کوهستانی و پربارش جنوب و غرب استان به شمار مي‌آيند. به ديگر سخن، کاهش حجم بارش این مناطق بسیار بیشتر از افزایش آن در مناطق مرکزی و شرقی استان رخ داده است.
در مجموع می‌توان گفت که اثرات مخرب خشکسالي بسيار شديد و بي‌سابقه‌ي سال 87-1386 کماکان ممكن است بر عرصه‌هاي کشاورزي و منابع طبيعي کشور و استان در سال آبی جاري 89-1388 هم همچنان ادامه يابد و بارش‌هاي نسبتاً مناسب بهار امسال كه سبب پيش‌روي رنگ سبز را در پهنه‌ي كشور فراهم آورده بود، نتوانست به روند عقب‌نشيني رنگ قرمز دوام و تداوم بخشد.

مؤخره:
درود بر دكتر مرتضي خداقلي عزيز و همكاران كارآزموده‌اش در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان اصفهان كه با حسن نظر خويش نسبت به نگارنده، سبب شدند تا مجموعه‌ تحليل‌هاي 12 ماهه‌ي اخير به خوانندگان تارنماي مهار بيابان‌زايي هم عرضه شود.

در همين باره:

–  وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان دی ماه ۱۳۸۷
– وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان بهمن ماه ۱۳۸۷
– وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان اسفند ماه ۱۳۸۷
– وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان نیمه نخست فروردین ۱۳۸۸

– وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان فروردین ۱۳۸۸

– وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان نیمه نخست اردیبهشت ۱۳۸۸

– وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان اردیبهشت ۱۳۸۸

– وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان خرداد ۱۳۸۸

– وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان تیر 1388

– وضعیت خشکسالی ایران و اصفهان از ابتدای مهر ماه تا پایان مرداد 1388