✅بیابان؛ پاسخ طبیعت به زیست‌بوم
محمد درویش از شدت گرفتن بیابان‌زایی در ایران و جهان می‌گوید
🔻ما یکی از بدترین کشورها از نظر گسترش بیابان هستیم. لااقل از منظر دو معیار این ادعا قابل راستی‌آزمایی است؛ یکی از منظر فرونشست زمین که میزان نشست زمین در ایران بالاترین حد در کل کره زمین است. آخرین گزارش سازمان زمین‌شناسی ایران اشاره می‌کند که در استان فارس در فاصله بین دشت صفا و جهرم فرونشست زمین به رقمی حدود ۵۴ سانتی‌متر در سال رسیده است. رقمی که ۱۴۰ برابر آن چیزی است که از آن به عنوان شرایط بحرانی نام می‌برند. نشست زمین مساله مهمی است که برای درمان آن به ۵۰ تا ۷۰ هزار سال زمان نیاز داریم. در واقع می‌توانیم بگوییم منطقه‌ای که دچار نشست زمین می‌شود، منطقه‌ای مرده است. نرخ فرسایش خاک نیز منظر دومی است که نشان می‌دهد ایران یکی از بدترین کشورها در بیابان‌زایی است. نرخ فرسایش خاک در ایران نیز یکی از بالاترین نرخ‌ها در جهان است. بر اساس گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۱۸، کل فرسایش خاک در جهان ۲۴ میلیارد تن است که یک‌دوازدهم این رقم یعنی دو میلیارد تن به‌تنهایی در ایران تولید می‌شود.
🔻بعد از پایان جنگ هشت‌ساله (جنگ تحمیلی عراق علیه ایران) بود که ما متوجه شدیم باید عقب‌افتادگی ناشی از جنگ را جبران کنیم. واقعیت این است که ما در این دوران چشممان را به روی ملاحظات محیط‌زیستی و پایداری توسعه بستیم و این دوران روند بیابانی ایران تشدید شد. بر روی هر رودخانه‌ای سد زدیم و تالاب‌های پایین‌دست رودخانه‌ها را خشک کردیم. تالاب‌های باقی‌مانده را زهکشی کردیم تا بتوانیم به گسترش کشاورزی کمک کنیم. تالاب کمجان در استان فارس یک نمونه از این تالاب‌هاست و تالاب خان‌میرزا در استان چهارمحال و بختیاری نیز از این دست تالاب‌هاست که قربانی توسعه‌طلبی و گسترش کشاورزی در آن سال‌ها شدند. به این ترتیب شتاب بهره‌برداری از سفره‌های آب زیرزمینی به شکل غیرعادی افزایش پیدا کرد.
🔻به‌طور کلی بیابان در جایی که وجود دارد، بهترین پاسخ طبیعت به شرایط زیست‌بوم است. به‌طور کلی بیابان‌زدایی به معنای زدودن بیابان‌های طبیعی کار اشتباهی است. این اتفاق نباید بیفتد بلکه ما باید مهار بیابان را در دستور کار قرار دهیم. یعنی اجازه ندهیم دیگر اکوسیستم‌های کشور و سرزمین غیربیابانی تبدیل به بیابان شود. واقعیت این است که اکوسیستم‌های جنگلی، مرتعی، کوهستانی و تالابی ما نیز مستعد بیابانی شدن هستند. ما باید مانع از دست رفتن توان تولید اکوسیستم‌های دیگر سرزمین شویم. این اتفاق دارد در کشور می‌افتد. متاسفانه سازمان‌های متولی مانند سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان منابع طبیعی کشور، اصولاً به‌رغم اینکه در قوانین موجود کشور از قدرت بازدارندگی بالایی برخوردار هستند، اما عملاً چون زیر نظر دولت اداره می‌شوند و دولت برای پیشبرد اهداف دیگر خود نیاز به همراهی چنین نهادهایی دارد، کارایی این سازمان‌های متولی طبیعت نیز کارکردی غیرقابل قبول است.
🔻هر اکوسیستمی واجد تنوع زیستی و گونه‌های گیاهی و جانوری مختص خود است. وقتی ما می‌خواهیم بیابان‌زدایی کنیم بسیاری از گونه‌های گیاهی گوشتی مثل کاکتوس‌ها و بسیاری از گونه‌های جانوری مثل خزنده‌ها، مارها، عقرب‌ها و… را نابود می‌کنیم. این گونه‌ها خزانه ژنتیکی کشور هستند. پس بیابان در جای خودش درست است. این اکوسیستم باید محفوظ بماند. سرزمین‌هایی که دچار بیابان‌زایی شده‌اند توان تولید خود را از دست می‌دهند و باید مرمت شوند. این مناطق باید احیا شود. جنگل‌ها تخریب شده، مراتع از بین رفته، تالاب‌ها خشک شده و… آنها باید احیا شوند و جلوی تخریب بیشتر آنها گرفته شود. این اقدام به مهار بیابان‌زایی معروف است.
📎متن کامل این گفت‌وگو را می توانید در شماره ۳۱۸ #تجارت_فردا مطالعه کنید.
@tejaratefarda