«يکى از افتخارات اين دولت اهتمام به امر سد‌سازي است. ده‌ها سد در دوره اين دولت افتتاح شد و ده‌ها سد در حال ساختن است.»

سيّد محمّد خاتمي، رييس جمهور وقت (تيرماه 1381)

    در نخستين بخش از گزارش «همايش سدهاي بزرگ؛ پيامدها و جايگزين‌ها» كوشيده‌ام تا فضاي عمومي جامعه را در هنگام برگزاري اين همايش بي‌نظير توصيف كنم. چه، بر اين گمانم كار بزرگي كه دوستداران ميراث فرهنگي و محيط زيست به همراه بروبچه‌هاي انجمن كوه‌نوردان ايران به سامان رساندند و هنجار و تابويي را كه شكستند، بسيار بسيار ارزشمند و ماندگار بوده و خواهد ماند.
    فكر نكنم – دست‌كم – در طول تاريخ معاصر ايران، رهبري را بتوان ياد كرد كه بيش از سيّد محمّد خاتمي، رييس جمهور پيشين ايران، به مباني و آموزه‌هاي محيط زيست وفادار بوده و عملاً از آنها تبعيت و حمايت كرده باشد. حتا هنگامي كه به متن سخنان منتشر شده‌ي رهبران ايران نظر افكنيم، درخواهيم يافت كه خاتمي بيشتر از هر رهبر و مدير عالي‌مقام ديگري از محيط زيست سخن گفته و بر پايبندي از ملاحظاتش تأكيد ورزيده است. با اين وجود، حتا او نيز، همان گونه كه مي‌بينيد و مي‌خوانيد از «سدسازي» به عنوان يك ارزش ياد كرده و دولتش را مفتخر به اهتمام در اين حوزه نموده است! چرا؟!

    بيش از هفت دهه از استيلاي بي چون و چراي صنعت سدسازي در جهان مي‌گذرد؛ بيش از هفت دهه است كه رؤيايي‌ترين و پرافتخارترين لحظات ماندگار هر رهبر كشور و دولتي، آن لحظه‌اي بوده كه در حضور نور فلاش دوربين خبرنگاران متعدد داخلي و خارجي و پخش زنده دوربين‌هاي تلويزيوني، اقدام به بريدن روبان قرمز كرده و رسماً آبگيري مخازن بزرگ اين سازه‌هاي سيماني پهن‌پيكر را كليد زده‌اند. در تمام اين سال‌ها، كمتر پروژه‌اي بوده است كه مي‌توانسته از منظر اهميت و نيز مقبوليت مردمي با افتتاح سد برابري كند، چنان كه تقريباً مي‌تواني در طول نيم قرن گذشته، عكس هر رهبري را – بخصوص در جهان سوّم – در كنار دريچه‌هاي بزرگ سد‌هاي مخزني ببيني كه چگونه پرش پرتاب‌گونه‌ي شتابناك و پرهيبت نخستين آب خروجي از سدها را به تماشا نشسته‌اند؛ آن هم در حالي كه مي‌تواني منتهاي رضايت و غرور را در چهره و سيمايش ببيني.
    ايران نيز، از اين قاعده مستثنا نبوده و در دوران هر دو حكومت پهلوي و جمهوري اسلامي، بيشترين تبليغات و خشنودي رهبران را مي‌توانستي در هنگام افتتاح سدهايي چون دز (محمّدرضا شاه سابق)، اميركبير، سپيدرود، پانزده خرداد، رييسعلي دلواري، اكباتان، وفرقان، كرخه، كارون، ملاصدرا و … ببيني. به نحوي كه حتا پيش آمده كه براي افتتاح يك سد (كرخه) دو رييس‌جمهور (هاشمي رفسنجاني و خاتمي) به منطقه رفته و روبان بريده‌اند!

    كار به جايي رسيد كه در دوره رياست جمهوري آقاي احمدي‌نژاد، يعني در سال 1385 و همزمان با آيين‌هاي گرامي‌داشت روز جهاني آب (22 مارس – 13 اسفند)، اقدام به برگزاري همايش “نقش آفرينان صنعت سد‌سازي كشور” شد و در اقدامي كم‌سابقه، با حضور معاون اول رييس‌جمهور، برخي از وزرا و وكلاي مجلس، تمامي مراسم به صورت پخش زنده از تلويزيون هم پخش گرديد و هداياي نفيسي به 41 سدساز نمونه‌ي كشور اهدا شد.

    براساس آخرين آماري كه شركت مديريت منابع آب ايران منتشر كرده است، از سال 1326 تاكنون 1184 سد در كشور در مرحله مطالعاتي، اجرايي و بهره‌برداري قرار دارد كه از اين رقم 492 سد در مرحله مطالعاتي و 144 سد در مرحله اجرايي قرار دارند و 548 سد نيز به بهره‌برداري رسيده است.
    بنابراين گزارش، كار سدسازي در ايران كه از سال 1326 آغاز شده است، تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي رشد ناچيزي داشته و طي 30 سال ابتدايي يعني از سال 1326 تا 1356 تنها 27 سد در ايران در مراحل مطالعاتي، اجرايي و بهره‌برداري قرار داشت و طي اين 30 سال تنها 26 سد در كشور مورد بهره‌برداري قرار گرفت و مابقي 522 سد ديگر كه در ايران مورد بهره‌برداري قرار گرفت، تمامي آن در سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي بوده است. بيشترين تعداد سدهاي مورد بهره‌برداري شده در ايران طي سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1374 بوده است كه اين سال در مجموع بهره‌برداري از 42 سد آغاز شده بود. همچنين براساس اين گزارش، مطالعه احداث 491 سد در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي آغاز شد و اين در حالي است كه قبل از پيروزي انقلاب تنها مطالعه احداث يك سد آغاز شده بود.
    اين‌ها را گفتم تا دريابيد كه دوستان ما در كميته‌ي برگزاركننده‌ي اين همايش در چه فضايي و با چه امكانات و حمايت‌هاي اندكي در برابر چه سنگ‌اندازي‌هاي پنهان و آشكاري در شامگاه بيست و نهمين روز از ارديبهشت‌ماه 87 اين همايش را سرانجام برگزار كردند.

ادامه دارد …