کودک زمزمه کرد: خدایا با من حرف بزن
و یک چکاوک در مرغزار نغمه سر داد …
کودک نشنید.
او فریاد کشید: خدایا! با من حرف بزن
صدای رعد و برق  آمد …
اما کودک گوش نکرد.
او به دور و برش نگاه کرد و گفت:
خدایا! بگذار تو را ببینم
ستاره‌ای درخشید. اما کودک ندید.
او فریاد کشید: خدایا! معجزه کن
نوزادی چشم به جهان گشود. اما کودک نفهمید.
او از سر ناامیدی گریه سر داد و گفت:
خدایا به من دست بزن. بگذار بدانم کجایی؟
پروانه‌اي بر دستان كودك نشست!
اما کودک دنبال آن پروانه کرد …

يكشنبه گذشته (29 ارديبهشت ماه 87)، پيش از حضور در همايش «سدهاي بزرگ؛ پيامدها و جايگزين‌ها»، در جلسه‌اي حاضر بودم كه در آن پيمان كنعان، مدير دفتر انرژي خورشيدي سازمان انرژي‌هاي نو وزارت نيرو (سانا) مي‌كوشيد تا به تبيين توانمندي‌هاي اداره‌ي متبوعش در مهار كارمايه‌هاي خورشيدي و بادي در ايران بپردازد. اين نشست پس از آن عينيت يافت كه نگارنده كوشيد تا در برنامه‌ي راهبردي 20 ساله بخش بيابان، سهمي از فعاليت‌هاي اجرايي و پژوهشي را به اين حوزه اختصاص دهد و از آن رو، اولويت‌هاي راهبردي زير در آن برنامه گنجانده شده و به تصويب نهايي رسيد:
– شناخت و معرفي مزيت‌هاي نسبي كوير و بيابان : از طريق تهيه و اجراي طرح‌هاي تحقيقاتي پيرامون:

– پژوهش، آزمون و معرفي شيوه‌ها و فناوري‌هاي مهار و استفاده از كارمايه‌هاي طبيعي‌ِ جايگزين در زيست‌بوم‌هاي كويري و بياباني (آب، باد، زمين گرمايی، نور خورشيد و‌…)،
– شناسايی و تلفيقِ دانش‌هاي بومي با فناوري‌هاي روزشامل: – بازشناسي دانش بومي بيابان‌داري (بندسار، بادگير، يخدان، آب‌انبار، كشت‌هاي سنتي و‌…)- کاربستِ نوين ترين و کاراترين شگردهای ارزيابی و مديريت زيست محيطی به هدف کاهش جريان  پس رفت در مناطق مستعد بيابان‌زايی- توليد و معرفی ابزارها يا نرم¬افزارهای مؤثر در مهارِ بيابان‌زايی و آگاهي‌بخشي آسان‌تر و سريع‌تر از تغييرات حادث شده در مناطق كويري و بياباني.
– پژوهش و معرفی متناسب ترين و پايدارترين شيوه‌هاي بوم‌گردي بياباني و كويري شامل: بررسی ويژگي‌هاي بومي و منحصر به فرد كويرها و بيابان‌هاي ايران (ظرفيت‌سازي براي بهره‌برداري‌هاي بوم‌‌گردي)،
– ابداع فناوري و تبادل دانش در حوزه‌ي بهره‌برداري پايدار از منابع سرزميني
-تحقيق در بهره‌برداري از توان‌هاي موجود در مناطق بياباني (براي بهبود معيشت يا معيشت‌هاي جايگزين اهالي
– بررسي شيوه‌هاي تنوع‌بخشي (تنوع بهره‌برداري) به اقتصاد روستايي مناطق بياباني كشور
– بررسي نحوه‌ي استحصال فرآورده‌هاي چوبي و غير آن از گونه‌هاي گياهي بياباني و توجيه اقتصادي كشت آنها.

 از طرفي همان طور كه پيش‌تر هم اشاره كرده‌ام، در گزارش سالانه‌ي برنامه‌ي محيط زيست سازمان ملل متحد با عنوان: «وضع جهاني بيابان‌ها» كه در ماه ژوئن سال 2006 و در آستانه‌ي روز جهاني مقابله با بيابان‌زايي و خشكسالي منتشر شده بود، آمده است: «در صورت احداث نيروگاهي خورشيدي در صحراي آفريقا – منطقه‌اي كه 800 در 800 كيلومتر وسعت دارد – مي‌توان نه‌تنها برق همه‌ي آفريقا كه نياز سالانه‌ي همه‌ي مردم جهان را براي هميشه تأمين كرد (شايان توجه آنكه مجموع نياز انرژي جهان در دهه‌ي 80 به 5/7 ميليارد كيلووات و در سال‌هاي اخير به بيش از 10 ميليارد كيلووات در سال رسيده است). رخدادي كه بار ديگر به نگارنده زنهار داد: آنچه كه در طول ساليان دراز و به غلط «دشنام پست آفرينش» خوانده شده است (كوير و بيابان)، مي‌تواند مهمترين مزيت نسبي و عاملي براي رشد خيره‌كننده‌ي شاخص‌هاي رفاه در بين ايرانيان باشد.

خوشبختانه آن كوشش‌ها و دريافت‌ها كه به مدد هم‌انديشي‌هاي فراوان با همكاران عزيزم در بخش و ديگر صاحب‌نظران حوزه‌ي بيابان بدست آمده است، پس از ارايه‌ي موفقيت‌آميز برنامه در حضور آقاي دكتر شريفي، عالي‌ترين مقام متولّي منابع طبيعي كشور و معاونين‌شان در روز هفتم ارديبهشت ماه جاري، وارد مرحله‌ي جدي‌تري شده و اينك با پشتيباني كامل آقاي دكتر فرح‌پور، معاون پژوهشي مؤسسه، مي‌رود تا نخستين بازخوردهاي ملموس و اجرايي‌اش را دريابد.

و بدين‌ترتيب بود كه پيمان كنعان، پايش به مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور رسيد. او با نمايش نقشه‌اي كه استعداد (پتانسيل) كشور را از نظر بهره‌مندي از كارمايه‌ (انرژي) خورشيدي نشان مي‌داد، تأكيد كرد كه حتا ميزان دريافت اين كارمايه در شمال كشور (به عنوان كمترين مقدار با توجه به ابرناكي بيشتر) به مراتب از مستعد‌ترين مناطق كشور آلمان، وضعيتي مطلوب‌تر دارد. با اين وجود، آلمان هم‌اكنون بين 20 تا 25 درصد از كارمايه‌هاي مصرفي خود را از طريق خورشيد و باد تأمين مي‌كند و ما تقريباً در حد صفر! كشوري كه دست‌كم دو سوّم از خاكش، بيش از 300 روز آفتابي دارد كه اين امتياز، در دنيا بسيار نادر و كم‌نظير است (تنها چند كشور آفريقايي در منطقه‌ي ساحل وضعيتي بهتر از ما از اين منظر دارند). كنعان متوسط تابش كارمايه‌ي خورشيد به سرزمين ايران را بين چهار و نيم تا پنج و نيم كيلووات بر متر مربع اعلام كرد كه رقمي ايده‌آل است. كنعان همچنين با توجه به راه‌اندازي يك نيروگاه خورشيدي 250 كيلو واتي (در مقياس پايلوت) در شيراز، ايران‌ را در شمار 10 كشور سازنده‌ نيروگاه‌هاي‌ خورشيدي‌ در جهان‌ دانست.‌

او با نمايش عكس‌ها و اسلايدهاي متعددي نشان داد كه تاكنون سازمان متبوع وي تا چه اندازه در گسترش بهره‌برداري از انرژي‌هاي نو موفق بوده و توانسته بسياري از روستاهاي فاقد سامانه‌ي سوخت‌رساني را به آب‌گرم‌كن‌هاي خورشيدي، اجاق‌هاي خورشيدي و سلول‌هاي فتوولتائيك مجهز سازند. آنها حتي به كمك غلامعباس عبدي‌نژاد، مديركل دفتر امور بيابان و همكاران‌شان، توانسته‌اند تا نخستين آب‌شيرين كن خورشيدي را نيز در حسين‌آباد بيرجند به راه اندازند. گفتني آن كه قيمت هر دستگاه آب‌گرم‌كن خورشيدي كه مي‌تواند يك خانواده 5 نفره را به خوبي حمايت كند، بين 400 تا 500 هزارتومان است. يعني: در كمتر از يكسال مي‌تواند از محل صرفه‌جويي در هزينه‌ي برق و گاز منازل، جبران شده و آنگاه به منبع درآمد خانوارها بدل گردد.

همان طور كه در ابتداي اين سطور آوردم، باورم اين است كه انرژي خورشيدي، همان دست پروردگار است كه اينك به سوي ايرانيان دراز شده است؛ فقط كافي است اندكي از جايي كه هميشه نشسته و به زندگي نگاه مي‌كنيم، برخيزيم و منظر نويني براي ديدن برگزينيم. آن گاه درخواهيم يافت و باور خواهيم كرد كه ايران‌زمين مي‌تواند فقط و فقط به واسطه‌ي برخورداري از همين عرصه‌هاي پهناور و بدون متعارض كويري و بياباني خود و بدون نياز به سبزكردن بيابان‌ها يا احداث سدهايي پرهزينه و كم‌سود، به بزرگترين صادر‌كننده انرژي پاك در جهان بدل شود.
خوشبختانه، به زودي قرار است تا مهندس كنعان در تالار اجتماعات مؤسسه به تبيين مشروح ديدگاه‌ها و دستاوردهاي سازمان متبوع خويش بپردازد كه به مجرد قطعي شدن، تاريخ اين سخنراني به آگاهي خوانندگان عزيز اين تارنما هم خواهد رسيد.
تصور روزي را بكنيد كه ايران بدون نياز به ساخت سدها و مخازن بزرگ آب و يا نيروگاه‌هاي حرارتي و هسته‌اي، مي‌تواند با ضريب امنيتي بسيار بالا و مطلوب، هم نيازهاي انرژي خود را برطرف سازد و هم به مدد همين كويرها و بيابان‌هاي پهن‌پيكرش، هديه‌اي گران‌بها و ناب را در اختيار كشورها و مردمان دوست خود قرار دهد و بدين‌ترتيب، از نقش و جايگاهي بايسته در نظام مديريت جهان نيز برخوردار باشد؛ چرا كه بدون ترديد، اگر قرن بيستم، قرن فرمان‌روايي طلاي سياه (نفت) بوده است؛ قرن بيست و يكم، قرن حكومت و استيلاي الماس درخشان (انرژي خورشيدي) خواهد بود. كافي است بدانيم:  «كيث بارنام»، فيزيك دان انگليسي و متخصص انرژي خورشيدي، در تازه ترين پژوهش خويش كه بخشي از آن در نشريه معتبر “طبيعت”(Nature)  منتشر شده، اين نويد را داه كه كشورهاي پيشرفته مي توانند در 20 سال آينده بخش قابل توجهي از برق مورد نياز خود را از انرژي خورشيدي استحصال كنند .

     براي مطالعه بيشتر:
– تنگناهاي انرژي و ارزيابي پتانسيل انرژي خورشيدي در ايران – دكتر محمّدرضا كاوياني
– عوامل مؤثر بر راندمان سيستم هاي فتوولتاييك – سحر ميرشاهي
– سيستم گرمايش كفي چطور كار مي‌كند؟ – حميد بياباني
– نگاهي به محدوديت ها و مقدورات بكارگيري انرژي هاي نو : غروب نفت طلوع خورشيد

– انرژي خورشيد در خدمت آب شيرين

    انعكاس اخبار همايش سدهاي بزرگ؛ پيامدها و جايگزين‌ها» در رسانه‌ها و وبلاگ‌ها:
– توهم توسعه با سد‌سازی را كنار بگذارید – روزنامه كارگزاران
– چه كسي مي‌گويد سد‌سازي يعني توسعه؟ – روزنامه دنياي اقتصاد
– سدسازي بي رويه بدون ارزيابي تطبيقي – روزنامه اعتماد
– همایش ” سدهای بزرگ، پیامدها و جایگزین‌ها “– ديده‌بان كوهستان
– بی برق هم برگزار می‌شود! – سيد محمد مجابي
– همایش سدهای بزرگ و دزدان با چراغ – نيك‌آهنگ كوثر