نوشتار پیش رو، امروز – 25 تیر 1392 – به عنوان سرمقاله روزنامه کسب و کار منتشر شد …

 

     بحران از زمانی جدی شد که مجموع تولید سالانه کره زمین، کفاف میزان مصرف اهالی‌اش را نداد؛ گرانیگاهی که بوم‌شناس‌ها نقطه آغازش را سال 1980 میلادی در نظر گرفته‌اند. دانستگی زنهاردهنده‌ای که برای نخستین بار در سال 2002 بر بنیاد پژوهش‌های مستمر و طولانی اکولوژیستی به نام ماتیس واکر ناگل و همکارانش اعلام شد. معنی ساده و خلاصه‌ی زنهار واکر ناگل آن است که چنانچه بشر نتواند رویه‌های مصرفی خود را تغییر دهد، هر ساله شاهد بدهکارتر شدن بیشتر کره زمین خواهیم بود، به نحوی که اینک سخن از آن می‌رود که جمعیت 7.1 میلیارد نفری کره زمین در پایان ماه هشتم میلادی، تمامی تولید یکساله کره زمین را مصرف کرده و در سه ماهه‌ی پایانی سال، چاره‌ای نیست جز آن که از اندوخته تغذیه کنیم!

    آشکار است که چنین روندی نمی‌تواند ادامه یابد و بالآخره دیر یا زود، باید منتظر اعلام ورشکستگی بوم‌شناختی (اکولوژیکی) زمین از منظر آموزه‌های ecological footprint باشیم؛ ورشکستگی‌ای که بر خلاف دیگر ورشکستگی‌های اقتصادی، قابل جبران با تغییر رویکرد مدیریتی و تزریق سرمایه اضافی هم نخواهد بود.

    اُفت شدید اندوخته‌های آب شیرین در سراسر جهان، به ویژه در عرض‌های میانی نیم‌کره شمالی و جنوبی، افزایش نرخ برهنگی سرزمین و جنگل‌تراشی، فزونی گازهای گلخانه‌ای و تشدید عوارض نامیمون تغییر اقلیم، پدیدار شدن قاره هفتم یا کثیف در اقیانوس آرام به وسعت 3.5 میلیون کیلومتر مربع، روند شتابناک و پس‌رونده بیابان‌زایی، طغیان ریزگردها و آغاز دوره 30 ساله خشکسالی شدید در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه در خاورمیانه (از جمله ایران)، همه و همه مؤید این دانستگی است که بشر امروز چون یک اشغالگر به زمین نگریسته و با آزمندی حیرت‌انگیزی صرفاً به چپاول هر چه بیشتر و رقابت در غارت‌گری دست یازیده است. و متأسفانه باید بپذیریم که نوع بشر هرگز درنیافته که رمز پایداری بقا در این یگانه کره قابل زیستن در کهکشان راه شیری، پیروی از قوانین آن است و نه سرکشی و گردن‌فرازی در برابر آن!

    چنین است که اینک بیش از هر زمان دیگری ضرورت تغییر راهبردها و رویکردهای توسعه در جهان مطرح شده و دیگر به عدد مطلق رشد اقتصادی، بدون در نظر گرفتن HPI یا شاخص سرزمین شاد، به عنوان یک برتری فاخر و غرورآفرین توجه نمی‌شود. قرار گرفتن ایالات متحده آمریکا در رتبه 105 و روسیه در رتبه 122 در جدول یاد شده در سال 2012 از بین 151 کشور مورد بررسی، از همین آموزه ریشه می‌گیرد.

    و یکی از مهم‌ترین رویکردهایی که امروز در دستور کار اغلب کشورهای شمال و توسعه یافته قرار گرفته، حرکت به سمت رونق کسب و کارهای سبز و کاهش وابستگی معیشتی به سرزمین است.

    کشف و استحصال انرژی‌های نو (خورشیدی، بادی، جزر و مد، زمین گرمایی و …)، تقویت صنایع تکمیلی و وابسته به آن، حمایت از بوم‌گردی (اکوتوریسم) و تقویت بخش خدمات مدرن در برابر کشاورزی و صنعت سنتی، ترویج صنایع دوستدار محیط زیست مثل تولید کیسه ها و ظروف پلاستیکی قابل بازیافت و مصالح ساختمانی کم خطر برای طبیعت، حمایت از خدمات دیجیتال و مجازی، تقویت ساختارهای دولت سبز و ترویج استفاده از وسایل حمل و نقلی که به سوخت فسیلی نیاز ندارند در شمار مهم‌ترین نمادها و شناسه‌هایی است که اینک در ویترین افتخارات دولت‌های پیشرفته جهان قرار گرفته است.

    خوشبختانه در این حوزه، جمهوری اسلامی ایران با اتکاء به نیروی جوان و متخصص درخوری که دارد، از مزیتی بی‌رقیب در سطح منطقه بهره‌مند بوده و از آنجا که 89.7 درصد از قلمرو سیاسی آن در محدوده‌ی سرزمین‌های خشک با روزهای آفتابی مناسب و شدت باد مطلوب واقع شده، می‌تواند به راحتی و سهولت، چالش وجود بیابان و کویر را به فرصتی تاریخی برای افزایش درآمد سرانه پایدار ایرانیان، بدون وارد کردن فشار اضافی بر منابع آب شیرین و اندوخته‌های خاک حاصلخیزش کند. مرز آبی گسترده در شمال، جنوب و باختر آن، استعداد خوب ترانزیتی، مناطق آزاد تجاری و مرزی، کهن‌زادبوم‌های متعدد و متنوع فرهنگی و تاریخی و تنوع کم رقیب جاذبه‌های طبیعی کشور، این مجال را فراهم می‌کند تا نگاه راهبردی توسعه در ایران را از رونق کسب و کار سنتی به سمت کسب و کار سبز تغییر دهیم. این که دولت در برنامه پنجم توسعه مؤظف شده تا دست کم 5 هزار مگاوات انرژی از طریق استحصال انرژی‌های نو تأمین کند، خود مصداق بارزی است که نشان می‌دهد، بسترهای لازم قانونی و حقوقی برای چنین تغییر و گردشی نیز فراهم است.

    انشاالله.