می توان گفت تمامی علاقمندان به محیط زیست و حیات وحش نام محمد درویش را می شناسند. در سالی که گذشت نیز یکی از چهره های تاثیرگذار محیط زیست ایران بود. سال هاست که در عرصه حفاظت و آموزش محیط زیست فعال است و هم اکنون نیز مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست می باشد. در ادامه مطلب مصاحبه اختصاصی محمد درویش با وت پارس را مطالعه می کنید.

وت پارس : با توجه به اینکه نام محمد درویش برای بسیاری از خوانندگان ما شناخته شده است ، اما به رسم معمول خود را برای خوانندگان ما معرفی نمایید.

درویش : من محمد درویش هستم. عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور و در سال 1368 به عنوان پژوهشگر منابع طبیعی مشغول به کار شدم. مسئول گروه تحقیقاتی مولفه های اقتصادی اجتماعی بیابان زایی بودم و از 5 آذر 1392 به دعوت خانم معصومه ابتکار به سازمان حفاظت محیط زیست مامور شدم با مسئولیت مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست.

وت پارس : رزومه بسیار درخشانی دارید. چه شد که به مسائل محیط زیست علاقه پیدا کردید؟ ریشه در بچگی شما دارد یا در بزرگسالی این علاقه پیدا شد؟

درویش : بله. من از موقعی که خودم رو شناختم بسیار به حوزه محیط زیست علاقه مند بودم و شاید یک دلیل عمده اون به پدربزرگم برگردد که به ایشون باباگله می گفتیم.ایشون یک مزرعه ای در بین راه قم به ساوه ، در منطقه ای به نام سلفچگان داشتند. مزرعه ای بود که تو اون قناتی داشتند و رودخانه ای جریان داشت و من تمام دوران تابستانم رو تو اون مزرعه زندگی می کردم. در آن زمان در اصفهان زندگی می کردیم و من همواره خدا خدا می کردم که مدارس تعطیل شوند و راهی سلفچگان شویم. مزرع بسیار بابرکتی بود و دارای درخت های انار ، جالیز خیار ، هندوانه و خربزه و طالبی و درخت شاتوت و … بود. من تو تیمار درخت ها و آبیاری مزرعه کمک می کردم و با حیوانات بسیار زیادی در آنجا آشنا شدم و به صورت کلی بسیار علاقمند شده بودم به این محیط و هنوز هم خاطرات شیرینی از اون زمان دارم . در زمانی که خواستم وارد دانشگاه بشم اولین رشته ای که انتخاب کردم رشته مرتع و آبخیزداری دانشگاه تهران بود که همان رشته را هم قبول شدم و در مقطع فوق لیسانس به گرایش مدیریت محیط زیست ادامه دادم و بعد هم عضو هیئت علمی شدم. بسیار علاقه مند بودم که اطلاعاتم رو به زبان ساده و صریح و در کمترین فاصله به مردم انتقال بدم. سایتی رو افتتاح کردم با عنوان مهار بیابان زایی که این سایت هم تاکنون چندبار سایت علمی کشور انتخاب شده و دوبار هم جوایز بین المللی برده است. در سال 2009 هم به عنوان سومین سایت محبوب محیط زیست دنیا برگزیده شد و در سال 2013 در اجلاس بین المللی رسانه های دنیا که در شهر بن آلمان برگزار شد برترین سایت محیط زیست دنیا انتخاب شد.

وت پارس :آقای درویش شما چند فرزند دارید؟ دوست دارید که کار شما را ادامه دهند؟

درویش : 1فرزند پسر به نام اروند. نمی دانم و به زور هم تحمیل نمی کنم که چه کاری را انتخاب کند. البته هنوز در کلاس هفتم در حال تحصیل می باشد و 13 سال سن دارد و کمی زود است که برای کار آینده تصمیم بگیرد ولی بسیار به مسائل محیط زیست علاقمند هست و سعی می کنم در سفرهایی که میروم همراه خودم ببرمش. خیلی از مناطق طبیعی کشور از کویر لوت تا ارتفاعات برگ بلند چهارمحال بختیاری را از نزدیک دیده است.در مدرسه هم در مورد مسائل محیط زیستی با دوستان خود بسیار فعال هستند. اروند در یک مدرسه محیط زیسی تحصیل می کنه. به این معنی که با توجه به اینکه در اولیا و مربیان مدرسه عضویت دارم به مدیر مدرسه پیشنهاد دادم که درس محیط زیست رابه عنوان یک درس رسمی وارد دوره آموزشی کنند که با موافقت مدیر ، بچه ها از سال دوم تا ششم ، چهار سال درس محیط زیست را آموزش دیدند و سال پیش هم در اولین دوره فارغ التحصیل شدند و هم اکنون با پستی که در آن قرار دارم یکی از فعالیت هایی که به شدت دنبال می کنم ، تاسیس همین مدارس محیط زیستی در سرتاسر کشور می باشد که هدف اصلی آن هم این هست که عشق به محیط زیست رو در بچه های این سزمین نهادینه کنیم.

وت پارس : آقای درویش شما رشته تحصیلی خود را در مقطع دکترا ادامه ندادید؟

درویش : نه.ادامه ندادم

وت پارس : شما بلافاصله بعد از تحصیل وارد حوزه مدیریتی شدید؟

درویش : نه بنده زمانی که 100 واحد در مقطع لیسانس پاس کرده بودم ، به دلیل اینکه رتبه نخست دانشگاه تهران بودم ، موسسه تحقیقاتی جنگل و مراتع ، بورسیه ای در اختیار دانشجویان نخبه قرار می داد که بنده هم شامل حال آن بورسیه قرار گرفتم و عملا از بهمن ماه سال 1368 وارد کار شدم.

وت پارس : چه دلیلی باعث شد که به دعوت خانم ابتکار جهت همکاری ، پاسخ مثبت دادید؟ صرفا جهت همکاری با دولت بود یا خودتنو راغب به این همکاری بودید؟

درویش : بنده اعتقاد دارم که مهم ترین کاری که میشه در حوزه محیط زیست انجام داد ، این هستش که سمن ها و NGO های محیط زیستی را فعال کنیم.دیدگاه های امنیتی رو از آنها برداریم.قوانین دست و پا گیر را کاش بدهیم و با توامند سازی تشکل های مردم نهاد در حوزه محیط زیست ، بخشی از بار سنگین رو از دوش دولت برداریم. پیشنهادی که از خانم ابتکار دریافت کردم اشکارا در جهت آرمان های من بود.

وت پارس : شما هم در حوزه جنگل ها فعال بودید و هم بیابان ها. کار و فعالیت در کدامیک برای شما شیرین تر و لذت بخش تر بوده است؟

درویش : هردو. همه آنها برای من خاطره انگیز هست و تمامی اجزای طبیعت رو دوست دارم ولی خوب معلومه که بیابان را کمی بیشتر دوست داشته باشم . چون بیابان ها مظلوم واقع شدند و خیلی از مردم متوجه ارزش بیابان ها نباشند اما از نظر من بیابان بهترین پاسخ طبیعت به زیست بوم می باشد و می تونه صندوق ارزی پایدار ایرانیان باشه که اگر ما قدم هایی در حوزه اکوتوریسم و استهصال انرژی ها نو و معدنی برداریم.

وت پارس : هم اکنون تورهایی در همین حوزه راه اندازی شده است. شما با این تورها موافق هستید؟ اگر آسیب رسان نباشند فکر می کنیم بسیار هم مفید باشند.

درویش : در وهله اول باید اکوتوریسم مسئولانه رو آموزش بدهیم .باید راهنمایان گرشگردی مجرب رو تربیت کنیم.به اعتقاد من بهترین و پایدارترین راه حفاظت از طبیعت ، استفاده از جذابیت های طبیعی و درآمدزایی از خود طبیعت برای حفاظت از طبیعت است. این یک راه بسیار مهم هست که مسلما این راه هم از دل خود همین اکوتوریسم میگذره. پس بنابراین این حرکت ها رو حتما باید تقویت کرد . مسیر اشتباهی رفتیم و تاکید بیش از حد بر روی کشاورزی به شیوه های سنتی کردیم ، یکی ازمهم ترین دلایل به یغما رفتن منابع آب زیرزمینی و آب های سطحی ما هست و اگر هم اکنون با مشکل نشست زمین روبه رو هستیم و اغلب تالاب های ما از بین رفتند به خاطر همین نگاه افراطی و انتظار بیش از حد از کشاورزی بوده در صورتی که ما باید به سمت کاهش وابستگی ها می رفتیم و این یک خطای بسیار مهم و استراتژیک بود.

وت پارس : شما روزانه چه مقدار کار می کنید؟

درویش : من تقریبا هر روز از ساعت 8 صبح تا 8 شب مشغول کار هستم. بعد از اینکه به منزل می آیم و بعد از نزدیک دوساعت ، مطالعه و نوشتن و یادداشت برداری هارو شروع می کنم.

وت پارس : احساس خستگی نمی کنید؟

درویش : نه ، اتفاقا بسیار احساس مفید بودن و خوشبختی می کنم.

وت پارس : در حال اساسی ترین مسئله ای که سازمان محیط زیست با آن درگیر هست ، چه چیزی می باشد؟

درویش : به نظر من اساسی ترین دغدغه سازمان محیط زیست ، کشف راهی هست که منجر به افزایش حساسیت مردم نسبت به مسائل محیط زیستی باشه و تشویق آن ها را باعث بشه به تشکیل سازمان و تشکل های مردم نهاد. در واقع این مردم هستند که باید مناطق حفاظت شده را حفظ کنند و مسلما این مردم هستند که با شکارچی های متخلف برخورد کنند و این مردم هستند که با محیط زیست ستیزان ، در هر قشر و جایگاه و فاصله ای برخورد داشته باشند. به نظر من ، اگر بتوانیم دانایی را به مردم در این زمینه تزریق کنیم ، جامعه ایران را برای چند نسل در این مورد بیمه کرده ایم. در حوزه شکار هم بدین صورت هست. شکارچی چه کسی است؟ یا برادر من و دوست من ، فامیل من و یا یک همشهری و هیچ کسی مثل یک دوست ، برادر و همشهری نمی تواند روی آدم تاثیرگذار باشه تا شکار و اسلحه رو کنار بزاره و دوربین به جاش بگیره. مثل کاری که احمد عزیزی اخیرا در کردستان انجام داد و یا اون شکارچی یزدی انجام داد و این نشان دهنده این هستش که هر جا که سمن ها آگاهانه وارد کار شدند تونستند اتفاقات بزرگ و خوشایندی رو رقم بزنند.

وت پارس : در جایی خوانده بودم که پیشرفت صنعت روی خشکی دریاچه ارومیه هم تاثیرگذار هست. چون صنایع نیاز به آب دارند. این دلیل هم می تونه واقعا تاثیرگذار باشه یا فقط بحث هایی تاثیرگدارند که هر روز مطالعه می کنیم؟

درویش : چهار درصد از منابع آب مورد استفاده در حوزه آبخیز دریاچه ارومیه هم اکنون در حوزه صنعت در حال استفاده می شود.6درصد آب شرب و 90 درصد هم بخش کشاورزی.پس همانطور که مشاهده می کنید مهم ترین دلیل ، بخش کشاورزی ست اما خوب حوزه های دیگر هم به میزان خود سهیم هستند.

وت پارس : دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان ، دقیقا چه کاری انجام می دهد و چه اهدافی را دنبال می کند؟

درویش : این دفتر چند وظیفه اصلی را بر عهده دارد.یک وظیفه اش ، آموزش ضمن خدمت پرسنل خود سازمان می باشد و برنامه ریزی و نظرسنجی در مورد این آموزش ها. به هر حال پرسنل خود سازمان باید مرتبا دانش خودشون رو به روز نگه دارند. همچنین نظارت بر آموزش محیط بانان در حوزه های مختلف. محیط بانان باید علاوه بر اینکه آشنا باشند به فنون دفاع شخصی به فنون مذاکره هم مسلط باشند. کار مهم بعدی ، آموزش همگانیست که این آموزش هم شامل مردم عادی و مهم تر از آن ، آموزش در مدارس و کمک به ارتقای محتوای محیط زیستی کتاب های درسی می باشد که در این زمینه هم گام های بسیار بلندی برداشته شده و وظیفه اصلی این بخش هم که مشخص و واضح می باشد ، مدیریت حوزه های NGO های محیط زیستی و ارتقا و توانمند سازی آنها و بسترسازی شرایط برای فعالیت های آنهاست.

وت پارس : آقای درویش ، هم اکنون در شروع سال 93 به سر می بریم ، نظر شما در مورد سال 1392 در حوزه محیط زیست چه بود؟

درویش : من سال 92 رو سال بیداری محیط زیستی نام نهادم. در سال 92 اتفاق های بسیار خوبی رو شاهد بودیم. اولین اتفاق این بود که برای اولین بار تشکل های محیط زیستی در انتخابات ریاست جمهوری به طور کاملا و آشکارا دخالت داشتند و طی یک نظرسنجی واحد و بیانیه ای مشترک ازحسن روحانی در انتخابات حمایت کردند. چون حسن روحانی نخستین کاندیدی بود که بین مانیفیست امنیت محیط زیستی و امنیت ملی ارتباط برقرار کرد گفت که نمی توانیم به امنیت ملی برسیم اگر که به ملاحظات امنیت محیط زیستی توجهی نکنیم و اولین کابینه دولت خودش رو هم که تشکیل داد فرمان تشکیل کارگروه نجات دریاچه ارومیه رو صادر کرد. دومین اتفاق خوبی که در 92 به وقوع پیوست نجات باغ اکولوژی نوشهر بود که متاسفانه در تلاش بودند به بهانه ساخت یک جاده کمربندی ، قسمتی از آن را ویران کنند. اتفاق خوب دیگه ای که دیدیم این بود که مردم زنجان در حدود 90000 نفر به خیابان ها اومدند در اعتراض به آلایندگی کارخانه سرب و روی.این اتفاق هم منجر به این شد که استاندار فرمان تعطیلی کارخانه را صادر کرد تا زمانی که بتواند استانداردهای محیط زیستی را رعایت کند. کار شاخص دیگر این بود که در یک فراخوانی که انجام شد بیش از 1100 نفر از مردم سراسر کشور خودشون رو به پنجمین کوه بلند ایران رسوندند تا جلوی فعالیت یک اکتشاف معدن رو در سرچشمه هلیل رود بگیرند که تنها رودخانه آب دایم جنوب شرق کشور ایران است . کار بعدی که اتفاق افتاد تشکیل کمربند انسانی مردم پارسیان در استان هرمزگان در سواحل خلیج فارس بود تا به احداث یک بندر که می تونست موجب از بین رفتن جزایر باارزش مرجانی بشه. کار با ارزش دیگر این بود که فعالان محیط زیست پیشنهاد دادند که از فرصت حضور در جام جهانی استفاده بشه و نماد پیراهن تیم ملی رو یوزپلنگ آسیایی قرار بدیم که تاکنون همچین چیزی در قوانین فیفا پیش بینی نشده بود و هیچ تیمی هم نتونسته بود از چنین مزیتی استفاده کنه ولی سپ بلاتر پذیرفت ، با تلاش هایی که فعالان محیط زیست کردند و همتی که معصومه ابتکار واسه این کار داشت و ما هم اکنون می بینیم که بازیکنای تیم ملی با لباسی وارد زمین می شوند که ملبس به نشان یوزپلنگ ایرانی هستش. و مجموعه این موارد نشان می دهد که امسال سال بسیار خوبی بود و به همین دلیل تعبیر من از امسال سال بیداری محیط زیستی بود و هر چند که باید ذکر کنم که اینها کافی نیست و چون در ابتدای راه هستیم  و همچنان باید تلاش کنیم تا گام های موثرتری رو برداریم. گام هایی که باید باعث بشه تا نمایندگان مجلس خیلی از برنامه ها و مانیفست خودشون رو به رفع دغدغه های محیط زیستی اختصاص بدهند دیگر شاهد این نباشیم که 63 نماینده مجلس ، خواستار انحلال سازمان محیط زیست بشوند.

وت پارس : آقای درویش هنوز هم در مورد مسئله قرار گرفتن یورپلنگ روی لباس تیم ملی ، اختلاف نظر وجود دارد که دقیقا چه کسی این طرح و  ایده برای اولین بار مطرح کرد. خیلی از رسانه ها شما را در این زمینه اولین نفر می دانند و برخی دیگر بعضی نام های دیگر. برای همیشه تکلیف این موضوع را در این مصاحبه معلوم کنیم.

درویش : بنده اولین کسی بودم که این پیشنهاد رو به صورت مکتوب در سایت شخصی خودم اعلام کردم و دقیقا در تاریخ 6 شهریور 1392.منتها در همان یادداشت هم اعلام کردم که این پیشنهاد رو آرش نورآقایی ، یکی از راهنمایان گردشگری کشور در سفری که به یزد داشتیم با من مطرح کرد و گفت چون محیط زیستی ها من رو نمی شناسند ، شما این پیشنهاد رو مطرح کن که به هر حال ، برد بیشتری داشته باشه و بنده هم طرح آرش نورآقایی رو با سازمان حفاظت از محیط زیست ، وزارت ورزش و جوانان و سازمان گردشگری مطرح کردم و خوشبختانه کار به جایی رسید که امروز مشاهده می کنیم.

وت پارس :در مورد وبلاگ و سایت خودتون توضیح دادی. با توجه به این افتخاراتی که این وبلاگ داشته ، آیا به اهدافی که با آنها اقدام به تاسیس این وبلاگ کردید ، رسیدید؟

درویش : هدف اصلی من این بود که در کمترین زمان ، اطلاعات و دغدغه های محیط زیستی رو به مردم انتقال بدم ، حساسیت مردم رو نسبت به مسائل محیط زیستی ارتقا بدم و از دانش مردم خودم هم بی واسطه آگاه بشم. این اتفاق به نظرم افتاده و برخی از یادداشت هایی که من در وبلاگم منتشر کردم بیش از 180000 بار دیده شده  و متوسط بازدیدکنندگانش تا قبل از فیلترشدن در سال 89 ، به 35000 نفر در روز می رسید و این نشون می دهد که مردم ایران با اینکه دغدغه نان براشون جدی است ، ولی اگر ببینند که کسی به اون چیزی که میگه اعتقاد دارد و از زبان آنها می تواند صحبت کند محیط زیست هم براشون مهم خواهد بود. حتی برگزارکنندگان مسابقه برترین سایت های دنیا هم متعجب شده بودند که یک سایت ایرانی که حداکثر مخاطبین فارسی زبانش در دنیا حدود 100 میلیون نفر باشه توانسته در برابر رقبایی از چین ، استرالیا ، هندوستان ، انگلستان و … پیروز بشه و این نشون دهنده این هست که من تونستم خوانندگانی برای این وبلاگ پیدا کنم که از دل و جان از من حمایت می کنند.

وت پارس : چرا وبلاگ شما فیلتر شد؟

درویش : این اتفاق در دولت دهم رخ داد و واضح بود که نه تنها مسئله محیط زیست برای دولت دهم، دغدغه نبود بلکه یک مشکل بود و متاسفانه طرح هایی ارائه شدند در این دولت که به شدت می تونستند باعث تخریب محیط شوند و من هم به عنوان یک منتقد جدی دولت در حوزه محیط زیست دچار مشکلات بسیاری شدم که یک مورد هم همین مسئله بود.

وت پارس : در جایی فرموده بودید که سازمان محیط زیست از ضعف دانایی برخوردار است . آیا این ضعف ها و کمبودها در دوران شما برطرف خواهند شد؟

درویش : مشخص است که در یک دوره 4 ساله ما نمی تونیم همه مشکلات را حل کنیم.اگر بتونیم روند رو مثبت کنیم ، این خود گام خیلی بزرگی می باشد. ما باید در سازمان حفاظت از محیط زیست یک برنامه راهبردی واستراتژیک تعریف کنیم و تمامی 5000 پرسنل این سازمان در تعیین این برنامه باید نقش داشته باشند و خودشون رو بخشی از پازلی بدونند که اگر تکمیل بشه حال محیط زیست خوب می شود. ما باید سعی کنیم که این سازمان رو چه از لحاظ سخت افزاری و چه از لحاظ نرم افزاری ارتقا بدیم. متاسفانه این سازمان یکی از ضعیف ترین حقوق هایی رو در بین تمامی 20 سازمان و وزارت خانه هایی دارد که در راس آنها ، معاون رییس جمهور حضور دارد و متاسفانه در طی این سال ها به حقوق پرسنل این سازمان ، اون طور که باید توجه نکردیم. برداشتن گام های اساسی در این زمینه هم یکی از برنامه های مهم خواهد بود تا بتوانیم نخبگان رو جذب سازمان محیط زیست بکنیم.

وت پارس : در مورد مسائل مهم جانوری مانند انقراض گونه های جانوری ، نمی توان از سازمان دامپزشکی کمک های بیشتری گرفت و همکاری های بیشتری بین سازمان دامپزشکی و سازمان حفاطت از محیط زیست برقرار شود؟

درویش : بله ، سازمان دامپزشکی هم می تونه خیلی کمک کنه.سازمان حفاظت از محیط زیست یک سازمان حفاطتی هست. در واقع نقش نظارتی بر دیگر ارگان ها در حوزه محیط زیستی دارد و هر جایی که سازمان های دیگر تخطی از وظایف کردند باید وارد عمل شوند و سازمان دامپزشکی بنا بر وظایفی که دارند حتما می توانند که کمک های بزرگی به سازمان داشته باشند.

وت پارس : در مورد مناطقی مانند دشت مغان که نه تنها از حیث دام و طیور ، بلکه از لحاظ سلامت و تغذیه مردم هم مهم هستند ، سازمان برنامه خاصی دارد؟

درویش : این مسئله به حوزه جهادکشاورزی بر می گردد. سازمان حفاطت از محیط زیست فقط در آن جاهایی که تعداد دام بیش از ظرفیت مرتع باشد و منجر به تشدید کانون های بحرانی بشه حضور دارد. به همین دلیل باید قدرت پایشگری بالایی داشته باشد سازمان تا قبل از آن که به نقطه بحرانی برسه ، مسئله مهار شود. اگر امروزه مشکلاتی در دریاچه ها و مناطقی مانند ارومیه ، مهارلو ، بختگان ، ارژن و گاوخونی و … درگیر است به دلیل این مورد است که سازمان در دهه اخیر به وظایف خود به خوبی عمل نکرده است.

وت پارس : در مورد ریزگردها که باعث به خطر افتادن سلامت مردم در استان های مختلف کشور و به خصوص استان های جنوبی هست ، آیا راهکارهایی وجود دارد؟

درویش : مهم ترین عامل تشدید ریزگردها خارج از کشور ما ، در عراق و عربستان وجود دارد که برای مقابله با این عوامل سازمان ملل متحد باید فشارهایی رو به کشورهای منطقه به خصوص کشور ترکیه وارد کنند و این در حالی است که این سه کشور عضو کنوانسیون رامسر هستند و به نظر من این جا هست که دیپلماسی محیط زیستی باید به کمک بیاد و باید این کشورها رو دور یک میز به مدیریت سازمان ملل جمع کند تا بتونند دوباره به تعهدات خودشون عمل کنند.

وت پارس : سال 92 به پایان رسید با همه خوبی ها و بدی هایی که داشت. مهم ترین آرزوی شما در سال 93 چه چیزی است؟

درویش : مهم ترین هدف بنده در سال جدید این است که تعداد NGO های محیط زیستی که هم اکنون 428 عدد است به 1000 برسد و یکی از مهم ترین آرزوهای من در این سال این است که رتبه ایران هم در بین کشورهای شاد دنیا که هم اکنون 77 است 10 پله کاهش پیدا کنه و به 67 برگرده.

وت پارس : امیدواریم که سال خوبی رو پیش رو داشته اباشید. اگر صحبت پایانی رو دارید با خوانندگان ما بیان کنید.

درویش : خیلی ممنون از این فرصتی که در اختیار من قرار گرفت. امیدوارم که مخاطبان رسانه شما ، با درنگ بر روی آن چیزهایی که من گفتم ، به این فکر کنند که هر کدام چطوری می تونند سهم پر رنگ تری در حفظ پایداری اکولوژیک این مرز و بوم داشته باشند.

وت پارس : ممنون از مصاحبه شما و وقت ارزشمندی که شما در اختیار ما قرار دادید.