Tag Archives: ??????????

آبخوانداری یا فروش نفت و سدسازی؟!

بیش از سه دهه از فعالیت‌های آکادمیک دکتر سید آهنگ کوثر و همکارانش در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس برای معرفی و کاربست روشی موسوم به آبخوانداری می‌گذرد؛ روشی که مدعی است می‌تواند با یک دهم هزینه‌های سدسازی و طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای، کابوس امنیت آبی در ایران را برای همیشه مهار کند. یادداشت پیش رو، به همین بهانه و نیز انتشار تازه‌ترین یافته‌های این گروه تحقیقاتی در یک مجله معتبر بین‌المللی، کوشیده تا مهم‌ترین دستاوردهای این پروژه بزرگ، ملی و البته مظلوم! را شرح دهد …

کلیک کنید

اخیراً در شماره جدید ژورنال معتبر هیدروژئولوژی از انتشارات اسپرینگر، مقاله‌ای منتشر شده با عنوان: «بهبود بلند مدت كشاورزي با گسترش سيلاب در دشت گربايگان، ايران: آيا براي تامين امنيت انسان‌ها، تغذيه‌ي مصنوعي آبخوان‌ها سودمندتر است يا فروش نفت؟»
نویسندگان این مقاله آقایان حمید مصباح، مهرداد محمدنیا و آهنگ کوثر – که حاصل بیش از دو دهه پژوهش‌های خود را در ایستگاه آبخوانداری کوثر واقع در گربایگان فسا منتشر کرده‌اند – به زبانی دقیق، فنی و در عین حال شفاف می‌گویند:

پيامد آبكشي بي‌رويه از چاه‌هاي غير مجاز، خشكيدن كاريزهايي بود كه آب چهار روستا را در دشت گربايگان در جنوب ايران تأمين مي‌كردند. اين نابخردي سبب بحراني شدن شرايط زيست و مهاجرت گروهي روستاييان به شهرها شد. طراحی و ساخت 2034 هكتار شبكه‌هاي گسترش سيلاب براي آبياري سيلابي و تغذيه‌ي مصنوعي آبخوان‌ها از دي1361 تا 1375، سبب مهار شدن 193 ميليون مترمكعب سيلاب و نفوذ 76 در صد آن به آبخوان شد . نتيجه اين كار ايجاد انگيزه‌ي بازگشت در بيشتر مهاجران به روستاهايشان بود. در نتيجه اجراي اين طرح در سال زراعي 1390-1389، مساحت پهنه‌ي كشتزارهاي فاریاب، به بیش از 13 برابر سال 1361 رسید. افزون بر آن، از سال 1369 تاكنون، سالانه براي 700 واحد دامي علوفه‌ي مغذي تهيه شده است. تغذيه‌ي مصنوعي آبخوان‌ها، گزينه‌اي بخردانه را در برابر ساختن سدهاي بزرگ پيشنهاد مي‌كند. 420 هزار كيلومتر مربع از پهنه‌ي ايران را آبرفت‌هاي درشت دانه‌ي ژرف پوشانده‌اند. گنجايش اين آبخوان‌ها 5000 كيلومتر مكعب، يعني 10 برابر بارندگي سالانه‌ي سراسر ايران است. اگر هزينه‌ي فراهم ساختن يك متر مكعب گنجايش در سراب سدهاي بزرگ 2.5 دلار آمريكا منظور شود، ارزش بالقوه‌ي اين فضاي تهي 12.5 ضربدر 10 به توان 12 دلار است. افزون بر آن، گسترش سيلاب بر فراز آبخوان‌هاي 33000 رشته كاريز خشكيده، سبب به راه افتادن دو باره‌ي آنها خواهد شد. 19 درصد ارزش واردات ايران در سال 1392 مربوط به مواد غذايي است كه در صورت در دسترس بودن آب مي‌توان بخشي از آن را در كشور توليد كرد. از آن جا كه تغذيه‌ي مصنوعي آبخوان‌ها آب مورد نياز را فراهم مي‌آورد، ارزش آبرفت‌ها بيش از نفتي است كه از فروش آن ارز لازم براي خريدن مواد غذايي به دست مي‌آيد. تغذيه‌ي مصنوعي آبخوان‌ها در پهنه‌ي 140000 كيلومتر مربع، توان ايران را براي مقابله با خشكسالي و كاهش بحران‌هاي مربوطه مي‌افزايد.
همان طور که مشاهده می‌شود، حتی اگر هدف رونق کشاورزی پایدار و تأمین امنیت غذایی واقعی ایرانیان است، راه‌های به مراتب ارزان‌تر و بخردانه‌تری نسبت به سدسازی و طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای وجود دارد که هم می‌تواند تهدید امنیت غذایی را مهار کند و هم هزینه‌های گزاف اجرای طرح‌های سازه‌ای حوزه آب به بخش‌هایی اختصاص یابد که اینک به شدت در تنگناهای مالی به سر می‌برند.

گزینه‌های جایگزین سدسازی!

    یادداشت پیش رو، شاید یکی از مهم‌ترین دست‌نوشته‌های محمّد درویش در طول نزدیک به سه دهه حضورش در عرصه محیط زیست و منابع طبیعی کشور باشد. این یادداشت – که به دلیل اهمیت و جایگاه راهبردی موضوعی که طرح کرده، نخست در پایگاه شمس، ارگان مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری منتشر شده است – می‌تواند به شکلی پایدار و مصون از هزینه‌های هنگفت تحمیل سدسازی و طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای به عنوان مانیفست جدید وزارت نیرو مطرح شود. یادمان باشد که ما نمی‌توانیم انکار کنیم و یا این واقعیت تلخ را از یاد ببریم که هنوز در سوسنگرد و بستان و بسیاری از مناطق زیر دست بزرگترین و غرورآفرین‌ترین سد کشور، یعنی کرخه، هموطنان عرب‌زبان ما از این سد با عنوان «سد عرب کُش» یاد می‌کنند! کافی است نگاهی به زوال مظاهر معیشت و زندگی بومی این هموطنان که از محل صیادی در تالاب‌های اقماری پایین دست حوضه آبخیز کرخه تا هورالعظیم و نیز حصیربافی تأمین می‌شد، بیاندازیم تا درک کنیم که چنین صفت‌های ناخوشایندی ریشه در چه خطاهای راهبردی‌ای دارد.
هنوز فرصت هست. بیاییم شجاعانه اشتباهات خود را بپذیریم و با تلاش جامعه‌ی علمی برای به روز کردن شیوه‌هایی چون بهبود نرم‌افزاری تقاضا برای آب و به روزکردن شگردهایی چون آبخوانداری، آبخیزداری و کاریز و در نهایت استفاده از آب‌شیرین‌کن های خورشیدی سازگار با محیط زیست، آینده‌ی بهتری را برای فرزندان ایران زمین رقم زنیم.
آمین …
در ادامه اصل یادداشتم در شمس با عنوان: زمان پایان دادن به تفکرات سازه‌ای در مدیریت آب آمده است … Continue reading

آهنگ کوثر: چه کسی سیاست‌گزار آبِ ایران است؟!

همان طور که می‌دانید، قرار است به زودی در جوار طرح موفق آبخوانداری کوثر، بر روی رودخانه چاه قوچ یک سد جدید احداث شود و ظاهراً مطالعات سد هم به پایان رسیده است؛ سدی که اگر ساخته شود، بزرگترین آسیب را به طرح آبخوانداری کوثر خواهد زد!

همان طرحی که هم‌اکنون از سوی یونسکو در قالب طرح SUMAMAD به عنوان یک الگوی برتر در مدیریت منابع آب در حال معرفی شدن به جهان است.

همان طرحی که در بازديد اخیری كه رهبر معظم انقلاب از دستاوردهاي علمي فارس در محل جهاد دانشگاهي شیراز داشتند، پس از شنیدن سخنان دکتر کوثر، فرمودند: “بايستي اجرايي شود“. گفتنی آن که معظم له چنين دستوري را نيز در سال 1364، كه تیم دکتر کوثر در پي آبرساني به دشت دزگاه بود، به وزارت نيرو صادر فرموده بودند ( راوي: مهندس وكيلي، معاون وزارت مزبور در آن هنگام).

همان طرحی که جايزه ي بهترين مقاله‌ي آبخيزداري سال‌هاي 1369 و 1370 را در روز 5 خرداد 1372 از دست جناب دكتر حسن حبيبي،  معاون اوّل وقت ريیس جمهور، دريافت کرد؛

همان طرحی که رییس جمهور وقت، مدال پژوهش درجه‌ي 3 را در روز 13 ارديبهشت 1375 به خاطرش، در ايستگاه كوثر در گربايگان فسا، به سينه‌ي اين خدمتگزار آويخت؛

همان طرحی که جايزه‌ي دوم خوارزمي براي پژوهش كاربردي را در تاريخ 17 بهمن 1375 از آن خود کرد؛

همان طرحی که مدال طلاي مالكيت معنوي جهاني در تاريخ 17 بهمن 1375 را به خود اختصاص داد؛

همان طرحی که جايزه‌ي سوم سازمان حفاظت محيط زيست را در روز 17 خرداد 1379 به خویش اختصاص داد؛

همان طرحی که جايزه‌ي 30 هزار دلاري سازمان اسكان بشر- شهرداري دبي را درسال 2004 به دست آورد (گفتنی آن که اين جايزه توسط دکتر کوثر براي انجام پژوهش‌هاي آبخوان‌داري در اختيار مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي قرار گرفت)؛

همان طرحی که جايزه 20 هزار دلاري رودخانه‌هاي بزرگ ساخته‌ي دست بشر در سال 2005 را از سوی رياست وقت يونسكو از آن خود کرد؛

چند روز پیش به دکتر کوثر گفتم: مفهوم تصاحب آن همه مدال ملّی و جهانی و آن همه حمایت عالی‌ترین مقام‌های جمهوری اسلامی از طرح آبخوانداری کوثر چیست؟ آیا آن حمایت‌ها و تشویق‌ها با این حرکت ناجوانمردانه تطابق دارد؟!

ایشان برایم چنین نوشتند:

كار من و همكارانم بررسي بهره‌وري بهينه و پايدار از منابع طبيعي است كه آب و خاك در بالا ترين سطح آن قرار دارند. براي ما افتخاري والا تر از اين نيست كه در خدمت آخشيجي هستيم كه پروردگار دانا و توانا پايه‌هاي سرير خود را هنگام آفرينش آسمان‌ها و زمين بر آن قرار داد ( قرآن مجيد، هود:7).
از ديد كاربردي دانش، بررسي‌هاي ما تا آنجا اعتبار يافته‌اند كه ناشران بين‌المللي از ما كار مي خواهند؛ دستاورد  پژوهش‌هاي 17 ساله‌ي سيد حميد مصباح در مورد آبياري سيلابي مراتع براي كنار آمدن با خشكسالي و تحقيقات 12 ساله ي دكتر مهرداد محمدنيا در مورد نيترات‌زدايي از سيلاب به وسيله‌ي اوكاليپتوس كامالدولنسيس، هر يك در قالب فصلي از يك كتاب به وسيله‌ي : Nova Science Publishers در دست چاپ است. ناشري آلماني به نام لامبرت نيز درخواست كرده است كه  رساله‌ي دكتري آقاي محمد نيا را چاپ و منتشر كند و احتمالاً امتيازي مالي  نيز به ايشان بپردازد. اين دعوت‌ها براي پژوهشگران ايراني مسلمان افتخار آفرينند!
با آن كه از جمهوري اسلامي ايران به خاطر حمايت‌هاي فراوانش از آذر 1358 تاكنون بسيار سپاسگزارم، حق خود مي دانم كه فردي مسوول به پرسشي بسيار ساده‌ي از اين كمترين پاسخ دهد: چه كسي سياستگزار آبِ ايران است؟
بر پايه‌ي گزارش  روزنامه ي شرق (4 خرداد 1389، صفحه ي 13) قرار است يك دستگاه سد در سراب ايستگاه كوثر در گربايگان فسا ساخته شود. از آنجا كه ما در طرح موجود، كه از سال 1361 در دست اجراست، و طرح آبخوانشهر پژوهشي علي (ع)، كه با همكاري دانشگاه سازمان ملل متحد، يونسكو، و دولت فلميش بلژيك اجرا مي شود، حق اولويت 75 متر مكعب برثانيه از سيلاب چاه قوچ را داريم،‌ براي اين بده برنامه‌ريزي شده است. افزون بر آن، آيا صلاح است در جايي كه تبخير سالانه‌اش 3200 ميلي‌متر است، سد ساخته شود؟ مضافاً، فرسايش سازندهاي ميشان، رزك و آغاجاري عمر مفيد سد را بسيار كوتاه خواهد كرد.
من براي عشايري كه بناست از آب سد بهره مند شوند، ارزشي بسيارقايلم؛ لكن نمي‌توانم ببينم كه زندگي برخي پاياب نشينان، مانند گروهي پرشمار كه در سراسر دنيا با غصب كردن آبشان آواره شده‌اند، ويران گردد. نازيبايي‌هاي آبخوان‌داري، سادگي و ارزاني آن است؛ بر آنيم كه با دشوار و گران كردن، آن را، به گويش شيرازي، مقبول كنيم، شايد مورد پسند افتد، ان شا‌الله.

سيّد آهنگ كوثر

گمان نکنم حرف دیگری باقیمانده باشد! نه؟

هدیه تولد سدسازان به آهنگ کوثر!

امروز 4 خرداد 1389، هفتاد و چهارمین سالگرد نخستین روز ورود دکتر آهنگ کوثر به زمین است … این روز را بسیار دوست دارم و ایمان دارم که روزی تندیس های این مرد بزرگ را در معابر عمومی شهرهای بیابانی ایران خواهیم دید … او تقریباً همه ی زندگیش را پای این آرمان نهاده تا بگوید: با یکصدم هزینه ای که برای سدسازی تخصیص داده می شود، می توان آب را در زیر زمین ذخیره کرد. اما به خاطر همین حرف، بسیاری از آب سالاران طبیعت ستیز می خواهند سر به تن این مرد فرزانه نباشد … چرا؟

ماجرای آخرین هدیه ی شوم سدسازان به این مرد بزرگ را در گفتگوی نگار حسینی با نگارنده در سبزپرس بخوانید.

همچنین پژواک رهبری نظام را در مواجهه با سدسازان، اینجا نگاه کنید.