استاد احمد آل ياسين، هموطن فرزانه‌ي ما، اخيراً مقاله‌اي ارزشمند را با عنوان «مهندسي دوباره سياره زمين» در شماره آگوست مجله معتبر «پاپورال ساينس» منتشر كرده است كه حاوي هشدارهايي زنهاردهنده به مردم و رهبران جهان است. آل ياسين، اين مقاله را در آستانه هفتادسالگي خويش منتشر كرده و آشكارا نشان داده: در حوزه‌ي پژوهش و علم‌اندوزي، بازنشستگي معنايي ندارد. او عاشق سرزمين مادري و طبيعت ناب يگانه سياره‌ي قابل زيستن در جهان، يعني كره‌ي زمين است. آل ياسين، سمت‌هاي گوناگون مديريتي را از پيش از انقلاب عهده‌دار بوده، كه يكي از آنها مديريت اجرايي سد دز از 1346 تا 1359 بوده است.
     اين دانشمند ايراني را در همايش يك‌روزه‌اي كه در تالار اجتماعات انجمن مهندسين مشاور ايران در 23 آبان ماه گذشته برگزار شد، ديدم. او به بهانه‌ي معضل «جهان‌گرمايي» و ساخت فيلم «يك حقيقت ناخوشايند» در شمار مدعوين قرار داشت و تمامي مباحث طولاني پس از نمايش فيلم را با دقت و علاقه‌مندي در طول چهار ساعت پيگيري كرد. او عاشق وطن است و همين عشق موجب شده تا قلبي پرتوان و شوري زايدالوصف براي خدمت و انتقال تجربيات گرانبهايش به نسل امروز و فردا داشته باشد؛ هرچند ظاهراً اين قلب پرتوان در درون جسمي قرار گرفته كه براي حركت خويش، چند سالي است از عصا استفاده مي‌كند …
     آل ياسين، در سخنراني كوتاهي كه پيش از نمايش فيلم آقاي ال گور، ايراد كرد؛ ضمن اشاره به خاطره‌اي از دوران نوجواني‌اش و يادآوري اينكه آن روزها از محل زندگيش در چهارراه اميراكرم تهران، به راحتي مي‌توانسته دامنه‌هاي پرشكوه البرز و قله‌ي زيباي دماوند را ببيند؛ دامنه‌هايي كه حتا در تابستان سپيدپوش بودند! رخدادي كه اينك سالهاست تهراني‌ها از مشاهده‌ي آن محروم مانده‌اند؛ تأكيد كرد كه روند تغيير اقليم و گرم‌شدن زمين، چيزي نيست كه بتوان آن را انكار كرد و اينك آثار ملموس آن حتا براي عوام نيز قابل اثبات و درك است.
     آل ياسين در فرازي هشداردهنده از سخنانش گفت: «30 سال پيش اگر مي‌گفتند رودخانه كلرادو به دريا نرسيده همه تعجب مي‌كردند، امّا امروز اگر بگويند به دريا رسيده، همه تعجب مي‌كنند!» اين است اوج ويرانگري و تغيير مخربي كه بشر در محيط زيست ايجاد كرده و كماكان بر طبل ويرانگري‌اش مي‌كوبد (گفتني آنكه در باره‌ي داستان غم‌انگيز كلرادو پيش‌تر در همين وبلاگ اشاره‌اي داشته‌ام كه مي‌توانيد اينجا به آن نگاه كنيد).
     در آخرين گفتگويم با اين دانشمند ايراني، از ايشان درخواست كردم تا تجربيات و يافته‌هاي خويش را بيش از پيش در اختيار مخاطبين فارسي‌زبان قرار دهند. آل ياسين نيز با سلوكي سخاوتمندانه درخواستم را پذيرفتند و با اينكه در خارج از كشور به سر مي‌برند، يكي از آخرين آثار نوشتاري خويش را به خوانندگان عزيز مهار بيابان‌زايي تقديم كردند.
     با هم «مهندسي دوباره سياره زمين» و تأكيد ايشان بر پنج چالش عمده‌ي جهان امروز كه جملگي از پديده‌ي تغيير اقليم متأثر شده و نيز بر آن تأثير مي‌نهد را مي‌خوانيم و همراه با نويسنده‌ي فرزانه‌اش، اين پرسش را مطرح مي‌كنيم كه چرا بايد در طول 20 سال (1981 الي 2000) ميزان تراكم ازت در قطب شمال تا 67 درصد افزايش يابد؟!

مهندسی دوباره سیاره زمین

     زمان حال تعیین‌کننده چگونگی کیفیت محیط زیست نسل‌های آینده است. کره زمین به شدت در حال تغییر است و این تغییرات به خوبی از فضا دیده می‌شود. برای رهایی از وضع موجود باید اندیشه کرد و راه‌کارهای ممکن را به کار انداخت. طراحی محصولات مورد نیاز سازگار با محیط‌زیست پایدار، حفظ یخچال‌های طبیعی، آموزش و آگاهی جامعه‌ها برای حفظ محیط‌زیست، توقف خسارات زیست‌محیطی از جمله این راه‌کارها است. آینده محیط زیست سیاره زمین در دست ماست و این ما هستیم که باید تصمیم بگیریم چه باید کرد.

آگاهی از وضعیت موجود سیاره زمین
امروز کمتر کسی است که نسبت به مسأله تغییر اقلیم بیگانه و بی اطلاع باشد، در این جا برای آگاهی بیشتر از آن چه که بر سر سیاره زمین وارد می شود به 5 چالش عمده که حل و فصل آن‌ها در توان دانش و امکانات امروز بشر است، اشاره می‌شود:

چالش اول –  بیابان‌زایی
تشدید بیابان‌زایی در سطح جهان، فرآیندی است که اراضی مزروعی و مفید، مراتع و اراضی کم باران به علت چرا و شخم بی رویه خاک زراعی سطحی خود را از دست داده و به بیابان تبدیل
می شوند. در اثر این فرآیند، مراتع و مرغزارها قابلیت های تولیدی خود را از دست داده و به اراضی بایر و بیابانی تبدیل می شوند. اراضی شمال آفریقا و بعضی نواحی چین در معرض بیابان زایی بوده و آمریکای شمالی هم از این بلای طبیعی در امان نمی باشد. اگر فرآیند بیابان زایی به زودی متوقف نشود، جهان می رود که اراضی وسیع حاصلخیزی را در اثر توسعه بیابان زایی از دست بدهد.
میزان اراضی حاصلخیزی که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2025 به بیابان تبدیل شوند به قرار زیر برآورد شده است:
* 33 درصد در آسیا
* 67 درصد در آفریقا
* 20 درصد در آمریکای جنوبی
* در بعضی نواحی جنوبی ایالت نیومکزیکو آمریکا 67 درصد مراتع از سال 1938 تا 1998 به بیابان تبدیل شده‌اند.
* در بیش از 30 درصد اراضی غرب رودخانه می سی سی پی آمریکا آثار بیابان‌زایی مشاهده گردیده است.
* بیش از 1000 کیلومترمربع از اراضی کشاورزی کشور مکزیک در سال در معرض بیابان‌زایی قرار گرفته است.
* برآورد شده که تعداد پناهندگان یا مهاجران زیست‌محیطی کشورهای آفریقایی غیرصحرا تا سال 2020 به شصت میلیون نفر برسد.
* پیشرفت بیابان‌زایی در صحرای گبی چین سالی 4/2 درصد پیش بینی شده. تنها در سال 2006، حدود سیصد هزار تن ماسه در اثر طوفان شن در پکن برجای ماند.
* کشاورزی در 14 کشور جهان، تماماً در مناطق خشک که بسیار در مقابل بیابان‌زایی آسیب‌پذیرند صورت می‌گیرد، مانند افغانستان، ارمنستان، بوتسوانا، قبرس، اردن، موریتانی، مغولستان، پاکستان، سنگال، سومالی و زیمباوه.
* محاسبات آماری مرگ و میر نوزادان در نواحی مختلف جغرافیایی را بر حسب درصد نسبت به هر 1000 تولد به شرح زیر اعلام کرده است:
   در نواحی بری و خشک  6/66 درصد
   در نواحی کوهستانی   9/57 درصد
   در نواحی جنگلی   7/57 درصد
   در نواحی مرطوب   6/57 درصد
   در نواحی کشاورزی   3/54 درصد
   در نواحی ساحلی   5/41 درصد
   در جزایر    4/30 درصد
   در نواحی قطبی    8/12 درصد
* کاهش سرانه سطح زیرکشت در کشورهای کم درآمد و کشورهای پردرآمد نیز بر حسب متر مربع به شرح زیر برآورد شده است:

کشورها سال 1995 سال 2007
کشورهای کم درآمد 2100 مترمربع 1700 مترمربع
کشورهای پر درآمد 2300 مترمربع 2100 مترمربع

* از 6/6 میلیارد نفر جمعیت جهان در سال 2007، حدود 5/2 میلیارد نفر یا 38 درصد جمعیت جهان در اراضی خشک و بری زندگی می کنند.
* در حال حاضر و به طور کلی، حدود 6 میلیون کیلومتر مربع از اراضی سطح کره زمین دچار بیابان‌زایی شده است.
* تنها در کشور چین سالانه 3400 کیلومتر مربع یا دو برابر نرخ سال 1970 به کام بیابان‌زایی می‌رود. هر ساله 60 هزار کیلومتر مربع از اراضی حاصلخیز قربانی بیابان‌زایی می‌شوند.
* اما خبر خوشایند این است که دولت چین با میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری مبادرت به احداث یک دیوار سبز درختی به طول 5 هزار کیلومتر كرده تا مانعی در مقابل فرسایش بادی و فرآیند بیابان‌زایی ایجاد کند.

چالش دوم – ازت
ازت غیر فرار، سبب رویش و تکثیر بی قاعده خزه‌های دریایی می‌شود که با تراکم و غلظت خود جانوران دریایی را از دریافت اکسیژن محروم می‌کنند. مقدار ازت غیرفرار مورد مصرف گیاهان و جانوران به علت فعالیت‌های بشر رو به افزایش گذاشته و سبب آلودگی و مسمومیت آب‌ها، به هم ریختگی بوم‌سازگان آبزیان و تولید مه ازت می‌شود.
• 40 درصد جمعیت جهان از غذاهایی که در آن ازت غیرفرار وجود دارد، استفاده می‌کنند.
• تولید ازت غیرفرار از منابع زیر صورت می گیرند
 60 درصد به وسیله کودها
 25 درصد به وسیله انواع لوبیاها مانند سویا
 12 درصد به وسیله سوخت های فسیلی
• 25 درصدازت ناشی از مصرف زیادی کودهای ازته از طریق زهکش های مزارع کشاورزی به رودخانه‌ها و سپس به دریاها وارد می‌شود.
• 100 درصد ازت غیرفرار، از طریق سوخت‌های فسیلی نهایتاً وارد زمین و دریاها می‌شود.
• مقدار ازت غیرفرار جاری در آب‌های رودخانه می سی سی پی، ناشی از مزارع کشاورزی که وارد خلیج نیومکزیکو می‌شود، 3 برابر 30 سال پیش شده است.
• تموج، توده قرمز رنگ نوعی شکوفه‌های جلبکی خطرناک در آب‌های ساحلی ناشی از زیادی ازت غیرفرار است. این شکوفه‌ها، صدف‌های دریایی را مسموم کرده و سبب مرگ حیوانات دریایی مثل نهنگ‌ها می‌شود.
• سالی حدود شصت هزار نفر آمریکایی بعد از مصرف صدف‌های دریایی آلوده به خزه‌های مسموم بیمار می‌شوند.
• خسارات ناشی از خزه‌های مسموم به ذخایر غذاهای دریایی آمریکا سالانه به 50 میلیون دلار می‌رسد.

چالش سوم – مرگ میلیون‌ها انسان از بی آبی
کم‌تر از يك درصد کل آب‌های روی سطح زمین آب شیرین است که جزء یخچال‌ها محسوب نمی‌شود و به باور کارشناسان نیمی از آن مورد مصرف قرار گرفته است. نقص بهره‌وری آبیاری، تلفات مصارف خانگی و افزایش 3 میلیارد نفر دیگر به جمعیت جهان تا سال 2025، وضعیت آب در جهان را وخیم‌تر می‌کند.
• وضعیت آب در جهان.
– کل آب‌های سطح کره زمین بالغ بر 4/1 میلیارد کیلومتر مربع برآورد شده است.
– 5/2 درصد آب‌های کره زمین یا 35 میلیون کیلومتر مکعب آب شیرین است که:
 6/69 درصد آن آب‌های یخچال‌ها و پوشش‌های برفی است
 30 درصد آن آب‌های زیرزمینی
 1/0 درصد رطوبت زمین، رطوبت هوا و آب های بیولوژیکی است.
 3/0 درصد آن را دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و باتلاق تشکیل می‌دهند.
– درصد آب مصرفی در دسترس به قرار زیر توسط انسان به مصرف می‌رسد:
 70 درصد در بخش کشاورزی
 20 درصد در بخش صنعت
 10 درصد براس مصارف شهری و خانگی
• به طور متوسط برای تولید غذای هر نفر در هر روز 3 هزار لیتر آب مصرف می‌شود.
• تا سال 2050، تعداد جمعیت جهان ساکن نواحی کم آب و بی آب به 4/2 میلیارد نفر
می‌رسد.
• سالانه حدود 7/1 میلیارد نفر به علت مصرف آب آلوده، فقدان بهداشت و سایر موارد ناشی از کم آبی و بی آبی از بین می‌روند.
• بیش از یک میلیارد نفر در جهان از دسترسی به آب سالم محرومند.
• میزان سرانه مصارف خانگی آب در کشورهای مختلف جهان به قرار زیر است:
350 لیتر در روز در ژاپن و آمریکا
200 لیتر در اروپا
10 تا 20 لیتر در کشورهای غیرصحرا آفریقا
50 درصد از جمعیت آمریکا متکی به منابع آب های زیرزمینی هستند.
• چشم‌انداز آینده آب در جهان بحرانی و نگران‌کننده است، زیرا افزایش جمعیت همچنان ادامه دارد، در حالی که مقدار منابع آب های تجدید‌شونده ثابت و غیرقابل افزایش است.

چالش چهارم – مه غلیط قطب شمال
قطب شمال، دیگر قطب شمال گذشته نیست. آلودگی‌های صنعت و آلودگی‌های آتش‌سوزی جنگل‌ها، در فصل زمستان در قطب شمال به صورت یک توده مه نارنجی رنگ متمرکز می‌شود که در اوایل فصل بهار از سطح زمین به خوبی دیده می‌شود. توده آلوده مذکور که بیشتر آن سولفور و ترکیبات ازت است، گرما را در خود جذب کرده و سبب ذوب یخ‌های قطبی می‌شود و در فصل بهار همراه طوفان‌های باران‌زا به زمین باریده به سوی اقیانوس‌ها جاری می‌شود.
• درجه حرارت قطب شمال در فصل زمستان 2 تا 3 درجه گرمتر از موقعی است که هنوز مه غلیظ آلودگی‌های صنعت و آتش‌سوزی جنگل‌ها وجود نداشته است.
• قطب شمال 10 تا 20 برابر از قطب جنوب آلوده‌تر بوده و علت آن دورتر بودن قطب جنوب از دسترس انسان است.
• خلبان‌هایی که بر فراز قطب شمال پرواز کرده‌اند، گزارش داده‌اند که میزان دید ده درصد زمانی است که آسمان صاف بوده است.
• فاصله هوای آلوده بالای قطب شمال به ضخامت 8 کیلومتر از سطح زمین حدود 2 کیلومتر اندازه‌گیری شده است.
• یک ایستگاه کنترل در آلاسکا گزارش کرده که تراکم ازت قطب شمال از سال 1981 تا سال 2000 حدود 67 درصد افزایش یافته است.
• میزان سولفات‌های نيوار (اتمسفر) در زمان مه آلودی آن 25 برابر دیگر اوقات سال است.

چالش پنجم – انزوای آبسنگ‌های مرجانی
آبسنگ‌های مرجانی نقش مهمی در محیط زیست جانوران دریایی به عهده دارند، منبع مهم ترکیبات دارویی بوده و رستنگاه یک چهارم گونه‌های دریایی است. اما آلودگی‌های دریایی،
ماهیگیری زیادتر از جمعیت جایگزینی، غواصی، گردشگری و عدم حفاظت مرجان‌ها، نیمی از آبسنگ‌های مرجانی جهان را مورد تهدید قرارداده و آنها را با خطر براندازی روبرو کرده است.
• حدود یک سوم ماهی‌هایی که در آبسنگ‌های مرجانی زندگی می‌کنند، خطرناک خوانده شده و در بعضی دیگر آبسنگ‌ها تعداد کمی ماهی بزرگتر از 10 سانتی‌متر به علت زیاده روی در ماهیگیری دیده شده است.
• 58 درصد آبسنگ‌های مرجانی در فاصله 50 کیلومتری شهرهای بزرگ قرار گرفته‌اند.
• فقط 2/0 درصد کف اقیانوس‌ها را آبسنگ‌های مرجانی فراگرفته که محل زندگی یک میلیون (25 درصد) گونه آبزی، از جمله 4000 نوع ماهی است.
• از اسفنج‌های یافت شده در آبسنگ‌های مرجانی جزایر قناری، برای ساخت داروهای درمان ایدز و سرطان استفاده می‌شود.
• آبسنگ‌های مرجانی سالانه در سراسر جهان حدود 30 میلیارد دلار درآمد از محل گردشگری، ماهیگیری و سایر منابع به دست می‌دهند. اگر با نرخ کاهش فعلی آبسنگ‌های مرجانی رو به نابودی روند، تنها جزایر قناری سالی 350 میلیون دلار درآمد از دست خواهد داد.
• در جزایر کی من Cayman سالانه 15000 غواص به گردشگری می‌پردازند، در حالی که ظرفیت بیشتر از 5 هزار غواص گردشگر را بدون آسیب‌رسانی به آبسنگ‌ها ندارد.
• سالانه حدود 5/1 میلیون نفر از آبسنگ‌های مرجانی در سواحل گریت باریر Great Barrier بازدید می‌کنند.
• در حال حاضر آبسنگ‌های مرجانی به شرح زیر با خطر نابودی روبرو هستند:
 30 درصد از بین رفته تلقی می‌شوند.
 24 درصد مورد تهدید جدی قرار دارند.
 26 درصد مورد تهدید طولانی مدت
 30 درصد با هیچگونه تهدیدی روبرو نیست.

• منابع آلودگی آبسنگ‌های مرجانی عبارتند از:
 22 درصد آلودگی صنعتی.
 30 درصد توسعه و ساخت و ساز در سواحل دریاها و اقیانوس‌ها.
 12 درصد آلودگی های ناشی از کشتیرانی‌ها.
 36 درصد گردشگری و غواصی و همچنین زیادی ماهیگیری به وسیله تورهای بزرگ‌تر و کشتی‌های قوی‌تر، استفاده از دینامیت و سیانید Cyanide و سنگ پرانی.
با آنچه در این مقاله به اختصار آمده است، ضرورت مهندسی دوباره زمین در زمینه ساماندهی مصارف طبیعی و معقول جامعه جهانی در برابر منابع محدود کره زمین اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

برخي از آثار نوشتاري احمد آل ياسين (به زبان فارسي):
• طراحي شهر براي انسان يا طراحي شهر براي ماشين؟
• برق خورشيدي ، گران ، اما پاك و پايدار
• انرژي هيدروژني ، اقتصاد هيدروژني
• كوشش براي كاهش 50 درصدي پخش گاز كربن
• تقابل منابع سياره زمين با الگوهاى توسعه و مصرف
• زير آسمان زمين
• تحليل معكوس سامانه هاي باستاني آبياري در ايران
• كالبدشكافي و آسيب شناسي مديريت پروژه
• چرا سازمان هاي غير دولتي و نهاد هاي مدني در ايران پا نمي‌گيرند؟