«ایزدان گاهی راه درست را از پنجره اشتباهات ما به ما نشان می‌دهند. ما باید آن راه‌ها را پیدا کنیم.»

کوروش کبیر، ص 164 از کتاب مدیریت کوروش بزرگ اثر گزنفون

 

    دیروز سخنان معاون جدید وزارت نیرو در امور آب را در روزنامه همشهری می‌خواندم و در همان حال حیرت زده از خود می‌پرسیدم: چرا عالی‌ترین مقام مدیریت آب کشور برای توجیه اهمیت حوزه‌ی تحت مسئولیتش باید ناچار باشد به آمار سازمانی اتکا کند (بانک جهانی) که علی‌القاعده خود آن سازمان، آمارهایش را بر اساس اطلاعات رسمی نهادهای متولی آب در هر کشور تنظیم و منتشر می‌سازد؟!

     و از آن جالب‌تر آن که چرا مسئولین ما عادت کرده‌اند، توپ را پیوسته به زمین حریف اندازند و به نصیحت خود بپردازند؟! «محمدرضا عطارزاده در جمع خبرنگاران گفت :بانک جهانی کاهش منابع آب شرب ایران را 6.3 برابر نرم جهانی اعلام کرده است، در این راستا برای مقابله با خشکسالی احتمالی سال آتی همه مسئولان حوزه آب کشور باید پیوند خود را با مردم افزایش دهند و مدیریت مورد نیاز را اعمال کنند.»

     می‌ماند چند نکته کوچک!

   اول این که سازمان مدیریت منابع آب کشور (تماب) میانگین سالانه‌ی آب در دسترس ایران را 140 میلیارد متر مکعب محاسبه کرده است. مسئولین وزارت نیرو هم بارها اعلام کرده‌اند که سهم آب شرب 70 میلیون ایرانی، چیزی بین 3 تا 4 میلیارد متر مکعب در سال است.

   بنابراین حتا اگر ما با یک خشکسالی بی سابقه روبرو شده و 90 درصد از آب قابل استحصال خود را در یک سال فرضی هم از دست دهیم، باز هم آنچه می‌ماند، چندین برابر نیاز آشامیدنی ایرانیان است! این در حالی است که بدبینانه‌ترین برآوردها حکایت از آن دارد که وضعیت ریزش‌های آسمانی کشور در سال آبی گذشته و پیش رو، چیزی بین 40 تا 60 درصد کاهش را نسبت به میانگین‌های سالانه نشان می‌دهد.

     پرسش این است:  چرا مردم را از جیره‌بندی آب می‌ترسانیم؟!

    دوم این که اگر واقعاً همه به این نتیجه رسیده‌ایم که منابع آب شرب کشور با بحران روبرو شده است، چرا برای کاهش هدررفت 30 درصدی آب شرب از کلان‌شهرهای کشور اقدام اصولی انجام نمی‌گیرد؟ یادمان باشد که میزان هدررفت از شبکه لوله‌کشی شهر تهران، دقیقاً برابر با کل گنجایش دریاچه سد کرج است! حتا در شهرستانی مانند زنجان هم، بیشترین عامل هدررفت آب، سامانه‌ی فرسوده و غیراصولی لوله‌کشی شهری است و نه میل به مصرف بیش از حد شهروندانی که معمولاً همه کاسه کوزه‌ها را بر سر آنان می‌شکنیم!

    حقیقت این است که مدیریت کلان  آب در کشور ما، سالهاست به جای پرداختن به ریشه‌ها و کمک به افزایش رانده‌مان آبیاری در بخش‌های شرب، صنعتی و کشاورزی، کوشیده است تا محلل خواهش‌های سیاسی و اجتماعی فلان مقام دولتی و استانی یا  نماینده مجلس باشد و هرگز از توان علمی و مهندسی بدنه کارشناسی خویش به نفع منافع ملّی کشور آنچنان که شایسته بوده، سود نبرده و معمولاً این منافع بخشی بوده که دست بالا را داشته است. کیست که نداند جانمایی بسیاری از سدهایی که در طول دو دهه‌ی اخیر در کشور ساخته شده است، بیشتر از آن که مبتنی بر ملاحظات کارشناسی و ارزیابی‌های دقیق محیط زیستی باشد، بر مبنای نیازهای دولت‌سالاران حکومتی چیدمان یافته است؟

    اگر غیر از این است، جناب عطارزاده‌ی عزیز بیا و برای ما بگو: چرا در حالی که بیش از شصت درصد از طرح‌های آب کشور به صورت نیمه‌کاره مانده است، باید صحبت از ساخت افزون بر یکصد سد بزرگ مخزنی جدید شود؟

    در همین ارتباط یک سند تاریخی در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی وجود دارد که ردپای بیماری نهفته در آن در پیش‌نویس قانون بودجه سال 1388 خورشیدی هم آشکارا نمایان است: «وضعيت به گونه‌اي است كه مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي را واداشت تا در بررسي بودجه‌ی سال 1381 كل كشور، پيشنهاد حذف بند الف تبصره‌ی 18 را با اين استدلال مطرح كند:  اختصاص 500 ميليارد ريال به توسعه‌ی منابع آب، اگر چه به ظاهر مطلوب است، اما تأمين هزينه‌ی آن توسط وزارتخانه‌هاي ذي‌ربط، منجر به شروع صدها طرح سدسازي جديد در كشور خواهد شد كه اتمام آنها سال‌ها طول مي‌كشد و هزينه‌هاي زيادي را به كشور تحميل مي‌كند(همشهري اقتصادي، ش 2653، ص 11).»

    همین روز گذشته – 3 اسفندماه 1387 – رییس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گفتگو با شبکه خبر به انتقاد از دولت برخواست که چرا عناوین بیش از 200 طرح جدید را با بودجه نازل 500 میلیارد تومانی به مجلس ارایه کرده‌اید تا میراثی گران برای دولت‌های آینده باقی گذارید؟!

    چرا وقتی نرخ فرسایش خاک در کشور، 6 برابر میانگین جهانی آن است، سد مخزنی روزمینی در اولویت ساخت قرار می‌گیرد تا رسوب بیشتری در خود ذخیره کند؟

   و چرا حدود 90 درصد از آب تنظیم‌شده‌ی خود را باید در اختیار بخشی قرار دهیم (بخش کشاورزی) که هنوز نتوانسته میانگین بازده آبیاری خود را حتا به 40 درصد برساند؟!

    خواستم بگویم: ما آب کم نداریم، مدیریت حاکم بر آب کم داریم!

همین.

 

من به آنان گفتم:

آفتابي لب درگاهِ شماست

كه اگر دربگشاييد، به رفتار شما مي‌تابد

و به آنان گفتم:

در كف دست زمين گوهر ناپيدايي است

كه رسولان همه از تابش آن خيره شدند

پي گوهر باشيد …

                                                    سهراب سپهري

 

    بیشتر بخوانید:

–         خبرگزاری فارس: هدررفت آب در آبياري سنتي 70 درصد است!

–         رسول زرگر: جلوگیری ازهدررفت 30 درصدی آب محقق نشد!

–        جام جم آنلاين: رسول زرگر معاون (وقت) وزير نيرو در امور آب و آبفا گفت : ميزان هدر رفت آب در کشور 28  تا 30 درصد است در حالي که در دنيا 9 تا 12 درصد را معقول مي‌دانند.

–         فرسودگي شبكه آب رساني در روستاهاي استان خراسان، هدررفت آب را افزايش داده است.

–         500 ميليارد ريال خسارت هدررفت آب زنجان!

–         خطر سهميه بندي آب در تهران جدي است! 

 

     از همین نویسنده:

–         آيا سدسازي، نخستين اولويت راهبردي مديريت آب كشور است؟

–         آبخيزداري ؛ به عنوان رويكردي انسجام‌بخش

–         تحليلي بر محدوديت‌هاي كشور از منظر اندوخته‌هاي آبي

–         ارسنجان ؛ آخرين قرباني توسعه‌ي ناپايدار (البته تا امروز)

–         تأملي در يكي از مجادله‌خيزترين جستارها در آبخيزداري!

–         سندي انكارناپذير در تأييد تشديد بيابان‌زايي در دشت مسيله‌ي قم

–         اشاره به دستاوردي غرورآفرين براي دكتر كوثر و يارانش!

–         نخستین همایش ضد “سد” در ایران – 1

–         گزارش نخستین همایش «ضد سد» در ایران – بخش دوم

–         شواهدي از هدررفت كارمايه در ايران!

–         درس تلخی که باید از چین بیاموزیم!