امروز، روزنامه اعتماد تازه‌ترين اثر نوشتاري استاد فرزانه، دكتر آهنگ كوثر را منتشر كرده است؛ دستنوشته‌اي مستدل و صريح در پاسخ به هياهوهاي آبسالاران توسعه‌گر و طبيعت ستيز، كه با هوشمندي و دانايي به رشته تحرير درآمده است. افزون بر آن، دو مقاله ارزشمند ديگر نيز، در پاسخ به اظهارات معاون وزير نيرو، از سوي دوستان عزيزم، عليرضا افشاري  (دبير پايگاه اطلاع رساني براي نجات يادمان هاي باستاني) و دكتر شاهين سپنتا (دبير کانون گسترش فرهنگ ايران بزرگ) منتشر شده، كه هريك از منظري خاص به آسيب‌شناسي آبگيري سد سيوند پرداخته‌اند. بنابراين، اعتماد امروز را از دست ندهيد!
     آهنگ كوثر، در فرازي از مقاله خويش مي‌نويسد:
    «ما که هستيم و به کجا مي رويم؟ ميانگين سالانه تبخير از طشت در ايستگاه هاي هواشناسي ايران افزون بر دو متر است. بنابراين، از هر مترمربع آبگيرهاي سطحي سالانه دو هزار ليتر آب بخار مي شود. بر پايه برآورد سازمان ملل متحد، کمترين نياز انسان به آب 20 ليتر در 24 ساعت است. پس، 65/3 متر مربع از سطح درياچه پشت يک سد نمادين در ايران آب مصرفي سالانه يک فرد صرفه جو را به گونه بخار به هوا مي فرستد و کمتر از يک متر مربع آن، مصرف سالانه يک فرد آفريقايي صحرانشين را.
بد نيست بدانيد که به عنوان يک روستايي فارسي، که از بد حادثه شهرنشين شده است، به فاجعه بسيار نزديک پايان تمدن کشاورزي استان زرخيزم مي انديشم. به گفته دست اندرکاران، برداشت سالانه افزون بر تغذيه طبيعي آب هاي زيرزميني در ايران 6 ميليارد مترمکعب است که يک سوم آن مربوط به فارس است. چنانچه آبکشي بي رويه بر همين روند ادامه يابد، 8 سال ديگر بايستي فاتحه زراعت پررونق ما را خواند، چه، نزديک به 80 درصد آب آبياري کشتزارهاي ما از همين منابع تامين مي شود. خداي را سپاسگزارم که نعمت هاي بيکران سيلاب و آبرفت درشت دانه را به ما ارزاني داشته است، چه، هنگامي که آبگير هاي سدهاي موجود و آنها را که در آينده خواهند ساخت، از رسوب انباشته شوند، فرزندان باشعورمان به تغذيه مصنوعي آبخوان ها خواهند پرداخت.»
     زنهارهاي آهنگ كوثر را جدي بگيريم، اين شايد واپسين فرصت باشد.

«آبخوان داري؛ کوره راهي به سوي زيستگاهي پسنديده»

آبخوان داري، بهره وري بهينه از آب و خاک از ستيغ کوه ها تا آرامگاه آب است. فلسفه آبخوان داري، که براي نخستين بار در تاريخ 7 شهريور ماه سال 1373 در چهارمين کنگره علوم خاک در دانشگاه صنعتي اصفهان مطرح شد، بر پايه انگاره هاي زير بنا شده است؛

1- نه تنها اندازه بارش سرزمين هاي خشک و نيمه خشک اندک است، دگرگوني هاي ميزان، پراکنش و تناوب آن بسيار است. بدين ترتيب، اميد دريافت بارشي بسنده و بهنگام در چنين بوم ها بس ناچيز است. پس اگر آب را در خشک بوم ها ارزشمند ترين نعمت به شمار آوريم به خطا نرفته ايم. خوشبختانه، روان شدن سيل ها امکان زيستن را در مناطق مزبور فراهم آورده است. هرچند سيلاب منبعي تجديدپذير به شمار مي آيد، بهينه سازي مصرف آن گريزناپذير است.

2-«گنجايش آب قابل استفاده» مهمترين عامل پايداري خشک بوم هاست. بافت و ژرفاي خاک عوامل اصلي تعيين کننده اين ويژگي به شمار مي روند.

3-آب، عامل فرسايش خاک، مي تواند با جابه جايي و ته نشين ساختن مواد معلق مغذي در زمين هاي کم شيب فرسوده بافت آنها را ريزتر کرده، ژرفاي خاک آنها را افزوده، و نيز با افزودن «گنجايش آب قابل استفاده»، کشتزارهايي بارور را به وجود آورد. بناي بند هاي کوتاه و انباشتگي ته نشست ها در سراب آنها کاهش شيب را به دنبال دارد. کاهش فرسايش بادي از سود هاي کناري اين فرآيند است.

4- اندازه زياد تبخير از آبگيرهاي سطحي، شتاب رسوب گيري، به زير آب بردن زمين هاي بارور و زيستگاه هاي انساني، گياهي و جانوري، به خطر افتادن تنوع زيستي، نشت از آبگير، کاهش تغذيه طبيعي آبخوان هاي پاياب، تغيير روند آبگيري حق آبه برندگان زيردست، زلزله و ديگر پيامدهاي نامطلوب زيست محيطي و دست آخر، زمان طولاني و هزينه بسيار، بناي سدهاي بزرگ را نامناسب ترين دانش و فن براي مناطق خشکي مي کند که در آنها تغذيه مصنوعي آبخوان ها ميسر است. افزون بر آن، ساکنان آبخيزي که سيلاب آن در آبگير سدي انباشته مي شود از آن آب بهره چنداني نمي برند.

5- آبياري سيلابي براي فرآوري خوراک انسان و دام، ايجاد فضاي سبز، توليد چوب هاي صنعتي و هيزم و از همه مهمتر، تغذيه مصنوعي آبخوان ها و مصرف بجا و بهنگام از آب ذخيره شده، دو راه بهره وري بهينه از سيلاب و زمين هاي کم شيب فرسوده و ساختن زيستگاهي پسنديده اند. اين کارهاي بخردانه، تلفات و زيان هاي پيامد رخ دادن سيل ها را نيز مي کاهند. اين پندار ها به هيچ وجه دليلي بر بدي سد نيستند؛ چنانچه سد بهترين گزينه است در بناي آن دودل نباشيد. ايالات متحده امريکا، که احتمالاً پس از چين داراي بيشترين سد هاي دنياست، اکنون به آثار ناپسند زيست محيطي برخي سدها پي برده و در انديشه ويران کردن آنها است. ويليام ال.گرف، يکي از اوتاد مهندسي منابع آبي، امريکا را Dam nation ناميده است. چنانچه فاصله بين اين واژگان برداشته شود، حاصل آن لعنت خواهد بود، گفتني است که در ايالت کنتيکت اين کشور سد ميل پاند قرار دارد که در سال 1677بنا شده و هنوز بهره مي دهد. اين خدمتگزار آب و خاک سدي خاکي را در ژاپن ديد که با گذشتن 300سال از پايان بناي آن، تنها يک متر از 14 متر ژرفاي آبگير آن را رسوب گرفته بود.

ما که هستيم و به کجا مي رويم؟ ميانگين سالانه تبخير از طشت در ايستگاه هاي هواشناسي ايران افزون بر دو متر است. بنابراين، از هر مترمربع آبگيرهاي سطحي سالانه دو هزار ليتر آب بخار مي شود. بر پايه برآورد سازمان ملل متحد، کمترين نياز انسان به آب 20 ليتر در 24 ساعت است. پس، 65/3 متر مربع از سطح درياچه پشت يک سد نمادين در ايران آب مصرفي سالانه يک فرد صرفه جو را به گونه بخار به هوا مي فرستد و کمتر از يک متر مربع آن، مصرف سالانه يک فرد آفريقايي صحرانشين را.

بد نيست بدانيد که به عنوان يک روستايي فارسي، که از بد حادثه شهرنشين شده است، به فاجعه بسيار نزديک پايان تمدن کشاورزي استان زرخيزم مي انديشم. به گفته دست اندرکاران، برداشت سالانه افزون بر تغذيه طبيعي آب هاي زيرزميني در ايران 6 ميليارد مترمکعب است که يک سوم آن مربوط به فارس است. چنانچه آبکشي بي رويه بر همين روند ادامه يابد، 8 سال ديگر بايستي فاتحه زراعت پررونق ما را خواند، چه، نزديک به 80 درصد آب آبياري کشتزارهاي ما از همين منابع تامين مي شود. خداي را سپاسگزارم که نعمت هاي بيکران سيلاب و آبرفت درشت دانه را به ما ارزاني داشته است، چه، هنگامي که آبگير هاي سدهاي موجود و آنها را که در آينده خواهند ساخت، از رسوب انباشته شوند، فرزندان باشعورمان به تغذيه مصنوعي آبخوان ها خواهند پرداخت.

بد نيست به آمار زير، که مشتي است از خروار، توجه کنيد؛ دشت کربال در اسفند 1371 به زير آب رفت. وجود آبگير 993 ميليون مترمکعبي درودزن اثري چشمگير در کاهش بيشترين بده لحظه يي سيل نداشت. بده هاي ورودي و خروجي از سد در تاريخ 19 اسفند 71 به ترتيب 470و426 مترمکعب بر ثانيه بوده است. بيشترين بده رود سيوند در همان روز و در دشت کربال 2/92 مترمکعب بر ثانيه گزارش شده است. بدين ترتيب، جرياني با بيشترين بده 520 مترمکعب بر ثانيه دشت کربال را مغروق ساخت. براي بازسازي شديدترين وضعيت، فرض کنيم که حداکثر بده لحظه يي رود سيوند در تاريخ فوق برابر با سيل روز 11آذر 1365 يعني575 مترمکعب بر ثانيه بوده است. بنابراين بيشترين بده رود کر در پل خان برابر با حدود 1000 مترمکعب بر ثانيه مي شود. بر پايه آزمون هاي ما، شبکه هاي تغذيه مصنوعي آبخوان ها با مجموع وسعت 10هزار هکتار از عهده نگاهداري سيل مزبور برمي آمده اند. پهنه زمين هاي مناسب براي ايجاد شبکه هاي تغذيه مصنوعي آبخوان ها در حوضه رود سيوند، به گفته سيداحمد نقيبي خاک شناس کارآزموده فارسي، 96950 هکتار و در حوضه رود کر 19250هکتار است.

آنچه بيشتر آبخوان داران انجام مي دهند، تحقق انديشه والاي حضرت امام جعفر صادق(ع) است؛ لاتطيب السکني الابثلاث؛ الهواءالطيب، الماء الغزير العذب و الارض الخواره؛ زيستگاه پسنديده نخواهد بود مگر به سه چيز؛ هواي پاکيزه، آب فراوان و گوارا و زمين بارور.

و آنچه اين زبان دراز مايل به ادعاست آنکه؛ هر ارزاني بد نيست، تغذيه مصنوعي آبخوان ها کاري است بخردانه، آسان، ارزان و از همه مهمتر از ديد زيست محيطي کم زيان تر از سدهاي بزرگ.