از زمانی که توماس بورولوگ – معروف به پدر انقلاب سبز – چند آفت کش مهلک شیمیایی از جمله د.د. ت را وارد چرخه‌ی زیستی در تولیدات کشاورزی کرد، حدود نیم قرن می‌گذرد. وی معتقد بود که استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی می‌تواند جهان را از کابوس قحطی غذایی و اُفت شدید محصولات زراعی نجات داده و تحولی بی‌نظیر و امید بخش به وجود آورد.
البته این اتفاق هم افتاد و در آغاز دهه‌ی هفتاد میلادی، ناگهان حجم و وزن محصولات کشاورزی با شتابی بی‌سابقه افزایش یافته و رکورد‌شکنی کرد، به نحوی که برخی از کشورهای بزرگ تولید کننده مواد غذایی، از جمله ایالات متحده آمریکا از بیم کاهش شدید قیمت‌ها، اقدام به ریختن مقادیر زیادی از گندم تولیدی و دیگر اقلام زراعی‌شان در اقیانوس آرام کردند تا بلکه از سقوط قیمت‌ها و نوسان بازار بکاهند! اما چند سال بعد، دانشمندان دریافتند که استفاده روزافزون از آفت‌کش‌های شیمیایی نه‌تنها از عیار سلامتی شهروندان کره‌ی زمین کاسته و انواع بیماری‌های نوظهور و مهلک را به ارمغان آورده است، بلکه آثار دیرپاتری بر روی منابع آب و خاک و تنوع زیستی جهان برجای نهاده به نحوی که حتا حضور مرگبار د.د.ت تا جنوبگان (قطب جنوب) ردیابی شد، جایی که بیم آن می‌رفت تا نسل پنگوئن‌ها برای همیشه منقرض شود، چرا که پوسته‌ی تخم این موجودات زیبا به شدت شکننده شده و قادر به نگهداری جوجه‌ها تا زمان مورد نظر نبود.
از آن زمان بود که روش دیگری به نام مبارزه بیولوژیک یا زیست شناختی در جهان مطرح و متخصصان گیاه‌پزشکی و اکولوژیست‌ها با هم‌افزایی‌ای درخور تحسین کوشیدند تا با بررسی دقیق زنجیره‌های غذایی، دشمنان طبیعی آفت‌های مرگبار را شناسایی و در محیط مزارع و به ویژه کشت‌های گلخانه‌ای رهاسازی کنند.
خوشبختانه چند روز پیش در جلسه ماهانه دفتر محیط زیست و توسعه پایدار کشاورزی، از طریق یکی از همکارانم به نام خانم مهندس فاروغی، دریافتم که اخیراً هیأت نظارت بر سموم در وزارت جهاد کشاورزی هم توانسته سیاههی تازه‌ای از عوامل کنترل بیولوژیک را معرفی کند که پس از آزمایش‌های میدانی و نهایی قادر خواهند بود تا هم از شدت خسارت‌های وارده در کشت‌های گلخانه‌ای به ویژه در مورد خیار و گوجه فرنگی بکاهند، هم از مصرف بی رویه آفت‌کش‌های شیمیایی ممانعت به عمل آورده و هم محصولی با کیفیت‌تر و طعمی بهتر به بازار عرضه دارند.
با امید به این که این رویه ادامه یافته و هر روز شاهد تولید محصولی با کیفیت‌تر و سالم‌تر باشیم، سیاههی یادشده را به شرح زیر معرفی می‌کنم:
1- کنه شکارگر Amblyseius swirskii. با نام تجاری سوئرسکی® (Swirskii-mite) برای کنترل تریپس غربی گل Frankliniella occidentalisو تریپس پیاز Thrips tabaci و سفیدبالک گلخانه Trialeurodes vaporariorum در گلخانه های خیار.
2- کنه شکارگر Amblyseius californicus با نام تجاری اسپیکال® (Spical) برای کنترل کنه تارتن Tetranychus urticae در گلخانه های خیار.
3- کنه شکارگر Phytoseiulus persimilis با نام تجاری اسپایدکس® (Spidex) برای کنترل کنه تارتن Tetranychus urticae در گلخانه های خیار.
4- زنبور پارازیتوییدcolemani Aphidius با نام تجاری آفیپار® (Aphipar) برای کنترل شته Aphis gossypii در گلخانه های خیار.
5- پشه شکارگر Aphidoletes aphidiomysa با نام تجاری آفیدند® (Aphidend) برای کنترل شته Aphis gossypii در گلخانه های خیار.
6- زنبور پارازیتویید isaea Diglyphus با نام تجاری میگلی فوس® (Miglyphus) برای کنترل مگس های مینوز برگ سبزی (Liriomyza trifolii وL. sativae ) در گلخانه های خیار و گوجه فرنگی.
7- زنبور پارازیتویید Encarsia formosaبا نام تجاری ان- استریپ® (En-strip) برای کنترل سفیدبالک گلخانه Trialeurodes vaporariorum در گلخانه های خیار و گوجه فرنگی.
8- زنبور پارازیتویید Eretmocerus eremicus با نام تجاری ارکال® (Ercal) برای کنترل سفیدبالک گلخانه Trialeurodes vaporariorum در گلخانه های خیار و گوجه فرنگی.
9- زنبورهای پارازیتویید Encarsia formosa+ Eretmocerus eremicus با نام تجاری انرمیکس® (Enermix) برای کنترل سفیدبالک گلخانه Trialeurodes vaporariorumدر گلخانه های خیار.
10- قارچ کش T22 Trichoderma harzianum با نام تجاری تریانوم- پی® (Trianum-P) برای کنترل بیماری خاکزاد پژمردگی فوزاریومی خیار گلخانه ای Fusarium oxysporum f. sp. radicis-cucumerinum با دزهای40-30 گرم برای هزار گیاه به صورت تیمار بذر و مراحل انتقال نشاء و پس از نشاءکاری.
11- حشره کش میکروبی Lecanicillium muscarium با نام تجاری مایکوتال® (Mycotal) برای کنترل سفیدبالک گلخانه Trialeurodes vaporariorumدر گلخانه های گوجه فرنگی.
12- سن شکارگر Macrolophus caliginosus با نام تجاری میریکال® (Mirical) برای کنترل سفیدبالک گلخانه Trialeurodes vaporariorum در گلخانه های گوجه فرنگی.
13- قارچ کش T22 Trichoderma harzianum با نام تجاری تریانوم پی® (Trianum-P) برای کنترل قارچ های خاکزاد مولد بیماری بوته میریPhytophtora spp. و Rizoctonia spp. و Fusarium oxysporum در گلخانه های گوجه فرنگی.
شایان توجه آن که زنبور پارازیتویید sibirica Dacnusa برای کنترل مگس های مینوز، زنبور پارازیتویید ervi Aphidius برای کنترل شته ها و زنبور پارازیتویید Eretmocerus mundus برای کنترل سفیدبالکها به دلیل عدم کارایی در شرایط اقلیمی کشور در طرح مذکور استفاده نشدند.
شیوه‌نامه‌ی مصرف شامل فصل زراعی، شرایط محیطی و سازه گلخانه های محل اجرا، کنترل کیفی عوامل بیولوژیک و نحوه نقل و انتقال، زمان و نحوه پایش، زمان صحیح، میزان و دفعات رهاسازی و آموزش های لازم، در قالب مدیریت تلفیقی آفات متعاقباً تدوین و تصویب خواهد شد.
تمدید ثبت عوامل مذکور منوط به نتایج ارزیابی های کارایی و مخاطرات زیست محیطی در مدت 3 سال ثبت موقت، خواهد بود. از زمان ثبت این عوامل به مدت 2 سال فرصت وجود دارد تا نسبت به انتقال دانش فنی و تولید این عوامل در داخل کشور اقدام شود. به منظور لزوم حفظ ذخایر ژنتیکی کشور، مبنی بر توجه به اهمیت بررسی اثرات ناشناخته جمعیت های وارداتی عوامل بیولوژیک فوق‌الذکر روی جمعیت های بومی، تداخل گونه ها و یا خطر تهدید جمعیت های بومی تأکید می‌شود.
با توجه به میزان بالای مصرف آفت‌کش‌های شیمیایی در کشت های حفاظت شده خیار و گوجه فرنگی و مصرف تازه خوری این محصولات و با توجه به اهمیت رعایت دستورالعمل مصرف در قالب مدیریت تلفیقی آفات در میزان کارایی عوامل فوق الذکر، توسعه عملیاتی طرح مذکور در سایر استان‌ها منوط به رعایت دستورالعمل مصرف و به صورت پایلوت در قالب مدیریت تلفیقی آفات است و پس از کسب نتایج اولیه سطح تحت پوشش به صورت تدریجی قابل افزایش است. از آنجا که آموزش کارشناسان و بهره‌برداران به منظور اجرای درست دستورالعمل مصرف از ارکان موفقیت کاربرد عوامل مذکور در گلخانه های تحت پوشش می‌باشد، لازم است آموزش های لازم و کارآمد به صورت مستمر برنامه ریزی و اجرا شود.
برای مطالعه بیشتر:
– کارهایی که برای زمین نباید انجام داد
– زنبورها که می‌روند، بیابان زایی می‌آید!
– روز جهانی بدون سم در هوای سمی تهران!