در پنجمین بخش از این مجموعه گفتارها که به بهانه‌ی ظهور پدیده‌ی رسانه‌ای جدیدی به نام پل – اختاپوس آکواریوم اوبرهاوزن آلمان شکل گرفت، ابراز نگرانی کردیم که ظاهراً آدم زمینی‌ها راه را گم کرده‌اند، هرچند، برخی از خوانندگان گرامی مهار بیابان‌زایی با درج نظرات ارزشمندشان، در این که اصولاً راه گم شده یا به صورتی عمدی به بی‌راهه بدل شده، تشکیک کرده و مهم‌ترین آفت اجتماعات انسانی را در برتری هوشمندی بر خردورزی دانسته‌اند؛ موضوعی که اگر صحت داشته باشد، باید قبول کنیم که برای بازگشت به شرایط مطلوب، شاید هرگز زور خردمندان به توان هوشمندان نرسد! می‌رسد؟
چنین است که در ششمین و آخرین بخش از این سلسله گفتارهای هشت‌پایی، کوشیده‌ام تا خیال همه را از این بابت راحت کنم!

مطابق برآورد دانشمندان در آغاز هزاره‌ی سوّم، اگر مي‌خواستیم شتاب بيابا‌ن‌زايي را مهار كرده، توان توليد سرزمين‌ها را افزايش داده و امنيت غذايي شهروندان زميني را ارتقاء بخشيم؛ بايد تا 20 سال بعد، بين 10 تا 22 ميليارد دلار در سال هزينه كنيم. البته اين رقم به مراتب كمتر از حدود 42 ميليارد دلار خسارت سالانه ناشي از از اُفت توليد محصولات كشاورزي ناشي از بيابان‌زايي بود. با اين وجود، متأسفانه آمارها دلالت بر آن دارد كه دولت‌ها آنقدر كه ظاهراً نشان مي‌دهند، در عمل از برنامه‌هاي مهار بيابان‌زايي حمايت نمي‌كنند. در واقع بودجه‌اي كه سالانه به اين امر اختصاص داده مي‌شود، كمتر از يك ميليارد دلار است كه هيچ تناسبي با نياز واقعي امروز جهان ندارد.
امّا آيا حقيقتاً تأمين بودجه‌ی 10 ميليارد دلاري، آنقدر براي جامعه‌ی جهاني كمرشكن است كه به زحمت بتواند تنها يک دهم آن را مهيا كند؛ آن هم هنگامي كه بدانيم، هزينه‌ی مصرف جهانيان از مرز 40 هزار ميليارد دلار در سال گذشته است و لشکرکشی آمریکا به افغانستان، 300 میلیارد دلار هزینه روی دست مالیات‌دهندگان آمریکایی نهاده است.

وقتی هزینه‌‌ی آرایش دو کاندیدای ریاست جمهوری فرانسه در طول انتخابات سال گذشته (نیکولا سارکوزی و سگولین رویال) به 87 هزار یورو می‌رسد؛ وقتی برای اجاره دو ساعته یک سگ در تالار مد، 70 هزار دلار پرداخت می‌شود؛ وقتی مایکروسافت، برای تبلیغات سالی 518 میلیون دلار هزینه می‌کند؛ وقتي اروپاييان سالي 50 ميليارد دلار (يعنی دقيقاً به اندازه‌ی مجموع کمک‌هايي که سالانه توسط ممالک ثروتمند شمال  با کلی دردسر و شرط و شروط در اختيار کشورهای جنوب قرار می‌گيرد) به آتش سيگار دود مي‌كنند؛ وقتي آمريكايي‌ها سالي 31 ميليارد دلار پول آبجو مي‌دهند (در حالي كه هزينه‌ی جلوگيري از سوء تغذيه‌ی كودكان جهان در طول يك دهه مطابق برآورد يونيسف تنها 25 ميليارد دلار است)؛ وقتي ژاپني‌ها سالي 35 ميليارد دلار را در عشرتکده‌ها خرج می‌کنند و 35 ميليارد دلار ديگر را به سفارش آگهي‌های تجارتي اختصاص مي‌دهند  و چينی‌های مقتصد نيز 40 ميليارد دلار را به همين امر اختصاص می‌دهند؛ وقتي ايتاليايي‌ها سالي 2.5 ميليارد دلار براي فالگيري هزينه مي‌كنند وقتی استراليايي‌ها سالی 3.7 ميليارد دلار برای خريد لوازم آرايشی هزينه می‌کنند و تجارت جهانی لوازم آرایشی به حدود 150 میلیارد دلار می‌رسد (حیرت‌انگیز‌تر آن که تازه‌ترین بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که هر یک از شهروندان مؤنث جهان در طول زندگی‌شان معادل 300 گرم سرب را در قالب 2 کیلوگرم رژ لب نوش جان می‌کنند که 68 درصد میزان سرطان را افزایش می‌دهد. گفتنی آن که درصد بالایی از رژ لب‌ها دارای ترکیباتی از اکسید آهن، پلی اتیلن و دی اکسید تیتانیوم است که خطر ابتلا به سرطان‌های ریوی و سینه را تا 55 درصد بالا می‌برد. حیرت‌انگیز‌تر آن که سالانه دولت‌ها چیزی در همان حدود هم خرج می‌کنند تا عوارض چنین سرطان‌ها و بیماری‌هایی را کاهش دهند! یعنی 150 میلیارد دلار برای خوشگل‌تر کردن و 150 میلیارد دلار دیگر هم برای درمان عوارض خوشگل‌کردن هزینه می‌کنیم! حالا شما پیدا کنید رد خردمحوری را در این ماجرا!) ؛ وقتی مهم ترين تفريح 80 درصد اسپانيا‌يي‌ها جابجايي ميليارد‌ها دلار در پاي ميز قمار و رمالی و گاوکشی است؛ وقتی  و وقتی …

نبايد در تأمين چنين مبلغي براي مهار بيابان‌زايي ناتوان باشيم! به طور مثال، در حالی که برنامه‌ی محيط زيست سازمان ملل (UNEP) براي حفظ بودجه‌ی سالانه 100 ميليون دلاري خود به دست و پا افتاده است، هزينه‌ی نظامي جهان به بيش از 2 ميليارد دلار در روز بالغ شده است. در همین حال سازمان‌های محیط زيستی هشدار می‌دهند که برای نگهداری از نواحی حفاظت شده‌ی فعلی، يعنی يگانه ذخاير ژنتيکی و ميراث مشترک حيات با کسری بودجه‌ی 2.5 ميليارد دلاری مواجه هستند (اين تخمين توسط “مرکز بين المللی حفاظت از محيط زيست برای علوم کاربردی تنوّع زيستی” مستقر در آمريکا، دانشگاه کمبريج بريتانيا و مؤسسه بين‌المللی حيات پرندگان که متشکل از گروه‌های طرفدار محيط‌زيست است و در بيش از 100 کشور فعاليت می‌کند در جريان کنگره پارک های جهانی در دوربن، آفريقای جنوبی منتشر شد). آيا به راستی اين ناتواني‌ها، خود شواهدي گويا بر عمق مناسبات نابخردانه و آزمندانه‌ی حاكم بر جهان امروز و عدم تقدّم ملاحظات محيط زیستی و فرارشته‌ای بر مصلحت‌های بخشی و اقتصادی و رمالی نيست؟

خواستم بگویم:
ماجرای هشت پای آلمانی و توجه کم‌نظیر جهانی به این اختاپوس کوچولو، بار دیگر نشان داد که بشر تا چه اندازه هنوز از خرد و اراده‌ی لازم برای شناسایی و حل مهم‌ترین مشکلات فرا راه تحقق یک زندگی باکیفیت و پرنشاط فاصله دارد؛ واقعیتی که ثابت می‌کند: این خوش‌خیالی بسیار بزرگی است که بپنداریم، آدمی می‌تواند از اراده‌ی لازم برای مهار جریان بیابان‌زایی و کاهش اثرات سؤ تغییر اقلیم تا پایان قرن پیش رو برخوردار شود. زیرا ریشه‌کنی بیابان‌زایی و مهار جهان‌گرمایی با ریشه‌ی انسانی، به پرهیز از جزیره‌نگری و توانایی ذبح مصلحت‌های بخشی و منطقه‌ای در پای مصلحت‌های ملّی و جهانی نیاز دارد؛ آموزه‌ای که دست‌یابی به آن، دولتمردانی خردمند را برای اداره جهان می‌طلبد نه هنرپیشگانی باهوش را!

برخی دیگر از مراجع به کار گرفته شده در این مجموعه گفتارهای شش گانه:
1-    اخلاص‌پور، ش. 1372: شهرها؛ ميدانهاي جديد كارزار. همشهري، ش 216، ص 6.
2-    اسپينوزا، باروخ. بي‌تا: مباني زندگي اخلاقي؛ در مجموعه‌ی  “فلسفه‌ی نظري”، جلد اول(برگردان ابوطالب صارمي، 1343). تهران. مركز انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ سوم(1362)، ص 119-91.
3-    اسلامي ندوشن، محمدعلي. پيش درآمدي بر مجموعه‌ی 12 جلدي تاريخ بزرگ جهان. تهران. انتشارات يزدان.
4-    الحق، محبوب. 2000: توسعه‌ی انساني در كشورهاي اسلامي(برگردان مريم بيژني، 1379). اطلاعات، ش 21987، ص 12.
5-    بازلو، جان. 1989: جهان استيون هاوکينگ (برگردان حبيب‌الّله دادفرما، 1372). انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 195 صفحه.
6-    برانت، ويلي. 1980: جهان مسلح، جهان گرسنه(برگردان هرمز همايون پور، 1365). تهران. انتشارات آموزش انقلاب اسلامي، 228 صفحه.
7-    پرانک، ژان و محبوب‌ الحق. 1991: گزارش لاهه – پيش‌زمينه‌ی توسعه‌ی پايدار؛ از فکر تا عمل (برگردان مصطفی مهاجری، 1380). تهران. فصلنامه‌ی محیط‌شناسی، ش 28، زمستان 1380، ص‌ص‌ 99-85.
8-    پرزدكوئيار، خاوير. 1996: تنوع خلاق ما، گزارش كميسيون جهاني فرهنگ و توسعه(برگردان هادي غبرائي و همكاران، 1377). تهران. انتشارات كميسيون ملي يونسكو در ايران، 328 صفحه.
9-    تارو، لستر. 1992: رويارويي بزرگ(برگردان عزيز كياوند، 1372). تهران. انتشارات موسسه عالي پژوهش در برنامه‌ريزي و توسعه، 387 صفحه.
10-    تامارو، سوزانا. 1994: برو آنجا كه دلت مي‌گويد (برگردان شهرزاد ميچلي، 1376). تهران. نشر كتاب، 226 صفحه.
11-    توحيد، محمّدعلی. 1380: تحليلي بر زمينه‌های بروز فساد اقتصادی. تهران. همشهری، ش 2636، مورخ 10/11/1380، ص 5.
12-    خالدی، شهريار. 1380: بلاياي طبيعي. تهران. انتشارات دانشگاه شهيد بهشتی، شماره‌ی 300، 291 صفحه.
13-    خراساني، نعمت‌الله. 1371: پيش‌گفتار در مجموعه‌ی مقالات سمينار بررسي مناطق بياباني و كويري ايران، ص 9-6. تهران. دانشگاه تهران.
14-    دورانت، ويل و آريل. 1967: تاريخ تمدن- جلد دهم(برگردان ضياء‌الدين علايي طباطبايي، 1369). تهران انتشاارت آموزش انقلاب اسلامي، 694 صفحه.
15-    رحيمي، حسين. 1380: بررسي اثر فقر بر محيط‌زيست. تهران. اطلاعات سياسي/ اقتصادي، ش 170-169، ص‌ص 221-214.
16-    رسول‌اف، جلال. 1377: تغيير الگوهاي مصرف امروز در جهت توسعه‌ی انساني فردا (گزيده‌اي از گزارش توسعه‌ی انساني UNDP در سال 1998). تهران. فصلنامه‌ی اقتصاد كشاورزي و توسعه، سال ششم، ش 24، ص 20-7.
17-    ريفكين، جرمي و تد هوارد. 1989: جهان در سراشيبي سقوط(برگردان محمود بهزاد، 1375). تهران. انتشارات سروش، 313 صفحه.
18-    ريلي، باب. 2000: هزينه‌ی حضور ارتش آمريكا(گزارش خبري). ايران، ش 1590، ص 4.
19-    ريوز، هيوبرت. 1991: ساعت سرمستي(برگردان رضا فرنود و سيروس سهامي، 1371). تهران. نشر قطره، 339 صفحه.
20-    طراوتي، حميد.1379: ناسازگاري آب و هوا، حاصل توسعه‌ی ناپايدار. همشهري، ش 2295، ص 7.
21-    طلوعي، محمود. 1372:روز جهاني زمين و كودكان جهان. تهران. دنياي سخن، ش 60، ص 17-16.
22-    عبدالسلام، محمد. 1984:آرمانها و واقعيتها(برگردان ناصر نفري و مرتضي اسعدي، 1369). تهران. انتشارات انجمن فيزيك ايران، 413 صفحه.
23-    عنان، کوفی. 2002: پيش گيری از مناقشات مسلحانه – گزارش دبیرکل ملل متحد. نيويورک. مركز اطلاعات سازمان ملل متحد در تهران، 56 صفحه.
24-    قصاص، محمد. 1983: حفظ سپهر زيستي، حفظ زندگي(برگردان علي اسدي، 1370). تهران. انتشارات آموزش انقلاب اسلامي.
25-    كارتر، و. فيندلي و جان م. راثني. 2000: جهان در قرن بيستم (برگردان بهرام معلمي، 1379). تهران. انتشارات ققنوس، 861 صفحه.
26-    کربی، الکس. 2003: کمبود شديد منابع مالی مناطق حفاظت شده. برگرفته از تارنمای: http://www.bbc.co.uk/persian/science/030913_h-si-species.shtml
27-    کرمی، ناصر. 1381: تاريخ تازه آغاز می‌شود. تهران. همشهری، ش 2811 (25/5/1381)، ص 9.
28-    کوئيلو، پائولو. 1999: نامه‌های عاشقانه‌ی يک پيامبر (برگردان آرش حجازی، 1378). تهران. انتشارات کاروان، 175 صفحه.
29-    لومبرگ، بيورن. 2002: اكونومي عليه اكولوژي (برگردان كوروش فخر طاولي، 1381). تهران. همشهري، ش 2762 (6/4/81).
30-    ماتلاک، جان ل. 1989: آشنايی با طراحی محيط و منظر – جلد اوّل (برگردان معاونت آموزش و پژوهش سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران، 1379). تهران. حوزه‌ی معاونت خدمات شهری شهرداری تهران، 340 صفحه.
31-    مايور، فدريكو. 1998: آينده؛ يا مشترك خواهد بود، يا اصلاً وجود نخواهد داشت(برگردان محمد جعفر پوينده، 1378). تهران. پيام يونسكو، ش 336، ص 37-36.
32-    مکی‌آبادی، محمّد. 1380: فناوری عنان‌گسيخنه، رودررو با محيط‌زيست. تهران. همشهری، ش 2652، مورخ 27/11/1380، ص 20.
33-    نايت، ميخائيل.2000: آلودگي آب. ضميمه‌ی اطلاعات، ش 20841، ص 3.
34-    هانت، اي .ك. 1999: تكامل نهادها و ايدئولوژيهاي اقتصادي (برگردان كهزاد بابايي، 1379). همشهري، ش 2197، ص 7.

35-    Daily, Cretchen C. 1997: Restoring value to the world’s degraded lands.p 235-242. Population and Environment In Arid Regions. Edited by J. Clark and D.Noin. UNESCO.In:Paris.
36-    Glubev, Genady N. 1999: On public participation in Combating Desertification, proceeding of the international symposium held in Tehran, Iran. 12-15 oct. 1998. Tokyo. UNU Desertification Series, No. 1.
37-    Grace, J.Craig and Don Baucum. 2002: Human development (ninth edition). New Jersey prentice hall.
38-    Hunt, David & Catherine Johnson. 1995: Environmental Management Systems. McGRAW-HILL Book Company. 299p.
39-    Miller, G. Tyler. 1997: Living in the Environment.(Tenth Editions). U.S.A. W and ITP co. 761p.
40-    Miller, G. Tyler.1999:Environmental Sceince(seventh edition). Canada. Wads Worth pub. 601p.
41-    Mohaghegh Damad, M. 2000: A Discourse on Nature and Environment from Islamic Perspective. Tehran. Departman of Environment.
42-    Murc, Barbara; Brian J.Skinner & Stephan G.Porter.1997: Dangerous Earth; an introduction to Geologic Hazards. John Wiley & Sons, Inc. 300p.
43-    Nebel, Bernard J.and Richard T. Wright. 1998: Environmental Science, The Way theworld works (Sixth Edition). USA. Prentice-Hall International. Inc. 698p.
44-     UNDP. 2003: Human Development Report 2003
Millennium Development Goals: A compact among nations to end human pover. http://www.undp.org/hdr2003/.

ماجرای هشت پای آلمانی و رابطه‌اش با تشدید روند بیابان‌زایی در جهان را تا سیل ویرانگر پاکستان ادامه دادیم و این پرسش را به میان آوردیم که چگونه سیل در کشوری که اغلب مناطق آن همواره از کمبود ریزش‌های آسمانی له له می‌زند، توانسته چنین بنیان‌کن و مخرب عمل کرده و جمعیتی بالغ بر 20 میلیون نفر را متأثر کند و حتا بیم آن می‌رود تا تمامی 172 میلیون پاکستانی، با بزرگترین موج قحطی در سال 2011 مواجه شوند. چرا که دیگر نه محصولی مانده و نه زمینی برای زراعت!
اینک در پنجمین بخش از هشت‌پا نامه‌ی بیابانی‌مان، می‌خواهم این پرسش تلخ را به میان کشم:
چرا دولت‌ها هنوز هم برای آموزش اسلحه بیشتر حاضرند پول بپردازند تا آموزش دانایی؟ و چرا در طول قرن بیستم، توان تخریبی آدمی 10 هزار برابر بیشتر از توان مهار بیماری‌ها رشد یافت؟!

بد نیست بدانید که در یکی از گزارش‌های توسعه‌ی انساني سازمان ملل متحد که در آستانه‌ی هزاره‌ی سوم میلادی منتشر شد، آمده است: متأسفانه بسياري از كشورهاي جهان – از جمله همین پاکستان به همراه ممالک دیگری – همچون تانزانيا، عراق، عربستان سعودي، سوريه، قطر، اردن، عمان و قبرس با اينكه همگي در مناطق مستعد بيابان‌زايي واقع شده و عواقب آن را به خوبي لمس مي‌كنند، ليكن بين 151 تا 1000 درصد بودجه‌ی آموزشي و بهداشتي خويش را براي ارتش‌هايشان هزينه كرده‌اند. بديهي است، اگر در اين مقايسه به جاي بودجه‌ی آموزش و بهداشت، بودجه‌ی برنامه‌ها‌ي ‌محيط زیستی و مهار بيابان‌زايي منظور مي‌شد، آنگاه تفاوت بدست‌آمده، بسيار فاحش‌تر و شرم‌آورتر مي‌نمود.

به راستي چرا در برخي كشورهاي جهان بايد شمار معلمان، يک ششم تعداد سربازان باشد؟ يعني آموزش اسلحه مهم‌تر از تعليم دانايي است؟! و يا چرا بايد تعداد سربازان 27 برابر شمار پزشكان باشد؟ شما بگوييد: عاقبت جهاني كه براي گرفتن جان ساكنانش هزينه‌ی بيشتري متحمل مي‌شود تا تربيت نيروهاي حافظ جان، چه خواهد بود؟! عاقبت جهاني كه مردمانش براي نواختن طبل جنگ، لحظه‌اي را از دست نمي‌دهند، امّا در دميدن شيپور صلح، نفس كم مي‌آورند، چه خواهد بود؛ مردمانی که به قول کوفی عنان: مهارت عجيبی در ساخت طاق نصرت‌هاي جنگ از خود نشان می‌دهند، ولی در برپايي معبدهاي صلح، بسيار ناشيانه عمل می‌کنند  (سخنراني كوفي‌عنان در مراسم اهداي جايزه‌ی صلح نوبل سال 2001). چرا بايد قدرت کشندگی سلاح‌های انسان‌ساخت در طول يکصد سال اخير يک ميليون برابر افزايش يابد، امّا قدرت مهار بيماري‌ها تنها 100 برابر اضافه شود؟ آيا سزاوار است در دنيايي كه ميانگين سرانه‌ی توليد زباله‌ی برخي از شهروندان شمالي‌اش (آمريكا) در سال به 125 تن مي‌رسد، بيش از 1.5 ميليارد انسان در فقر مطلق بسر برده و اصولاً‌ چيزي براي خوردن نداشته باشند كه بخواهند زباله‌اي توليد كنند و در عوض در آمريکا سالانه متجاوز از سيصدهزار نفر به دليل بيماری‌های ناشی از پرخوری بميرند  – دکتر ديويد ساچر، رئيس انجمن جراحان آمريکا (به نقل از CNN) -؟ آيا شايسته است، هنگامي كه هوشمندي نوع بشر در پي ابداع بعد سوّم رايانه‌ها و فراخواني اصوات از گذشته‌هاست؛ به موازات چنين گشايش‌ها و دستاوردهايي، در حوزه‌ی دانش و افزايش توانايي‌هاي آدمي در مواجهه با چالش‌هاي پيش‌رو، خسارات حاصل از بلاياي طبيعي، در طول 30 سال گذشته، از جنبه‌ی ارزش مادي، 4.1 برابر؛ از جنبه‌ی شمار نفوس آسيب‌ديده، 3.6 برابر و از جنبه‌ی تلفات انساني، 2.3 برابر فزوني يابد؟ چگونه است که از دوران فرا نوگرايي (پست مدرنيسم) و حتا مابعد فرانوگرايي سخن به ميان می‌آيد و ادعا می‌شود که به پايان پاره‌ای از شاخه‌های علم نزديک شده‌ايم؛ با اين وجود، 40 سال پيش به طور متوسط فقرا 20 برابر فقيرتر از اغنيا بودند، امّا اينك 45 برابر فقيرتر هستند؟! چگونه است که برای ساختن بمب اتم در سال 1945، حاضر بوديم 2 ميليارد دلار را هزينه کنيم، چهار سال وقت را اختصاص دهيم و ده هزار دانشمند را بکار گماريم؛ امّا برای ريشه‌کنی دو بيماری بسيار کهنِ مالاريا و سل که در هزاره‌ی سوّم کماکان سالانه جان 2.7  ميليون انسان بي‌گناه را می‌گيرند، هنوز دم از کمبود امکانات و اطلاعات می‌زنيم؟!

ما کجا راه را گم کردیم دوستان؟!

ادامه دارد …