3-1-4- راهبردهاي تحقيقاتي
بر طبق آنچه كه گذشت و با توجه به شش راهبرد اجرايي ارايه شده، در بخش پژوهشي نيز، شش راهبرد زير انتخاب و معرفي ميشود:
1- شناخت تنوّع زيستي و ارزش‌هاي آن در مناطق كويري و بيابان به منظور ارتقاء شرايط بوم‌سازگان‌هاي آسيب ديده؛
2- پهنه‌بندي و پايش بيابان و ارزيابي بيابان‌زايي در كشور
3- شناخت و معرفي مزيت‌هاي نسبي كوير و بيابان به منظور بهبود شرايط معيشتي جوامع متاثر از بيابان‌زايي؛
4- بررسي اثرات خشكسالي و تغيير اقليم در روند بيابان‌زايي؛
5- تحقيق در شناسايي اندوخته‌ها و منابع آب و خاك؛
6- شناخت تأثیر فعاليتهاي انساني، نظام‌های بهره‌برداری و کاربری اراضی بر بيابان‌زايي و ظرفيت‌سازي اطلاعاتي.
اينك به معرفي و تشريح راهكارهاي هر يك از راهبردهاي شش‌گانه‌ي پژوهشي موصوف مي‌پردازيم.
1-3-1-4- راهكارهاي پژوهشي راهبرد نخست:
شناخت تنوّع زيستي و ارزش‌هاي آن در مناطق كويري و بيابان به منظور ارتقاء شرايط بوم‌سازگان‌هاي آسيب ديده
• بررسي نحوه‌ي استقرار و تعيين آستانه‌ي مقاومت گونه‌هاي گياهي بياباني به عوامل محدود‌كننده (نظير خشكي، شوري و …)
– بوم‌شناسي فردي اندوخته‌هاي گياهي بومي و معرفي گونه‌هاي سازگار با مناطق خشك،
– معرفي گونه‌هاي مناسب براي احداث بادشكن در مناطق بياباني،
– انتخاب مناسب‌ترين گونه‌ها براي بادشكن سبز حاشيه مزارع و مراكز سكونتگاهي يا اقتصادي،
– تعيين حدود مقاومت به شوري و قلياييت گونه‌هاي گياهي بياباني،
– معرفي گونه‌هاي بومي سازگار و مقاوم به خشكي براي مقابله با بيابان‌زايي،
– تحقيق پيرامون توليد نهال و استقرار گونه‌هاي مقاوم به شرايط دشوار بياباني،
– شناخت و معرفي گونه‌هاي گياهي كاهنده‌ي آلودگي منابع آب و خاك در مناطق خشك.
• پژوهش در روش‌هاي مديريت حفاظت و بهره‌برداري پايدار از منابع طبيعي بيابان:
– تحقيق در زمينه‌ي تعيين بيلان آبي مناطق خشك.
• بررسي استعداد رويشي مناطق بياباني از منظر توليد و پرورش گونه‌هاي با ارزش اقتصادي:
– تحقيق در زمينه‌ي تعيين نياز آبي گياهان با ارزش مناطق خشك.
2-3-1-4- راهكارهاي پژوهشي راهبرد دوّم:
• پهنه‌بندي و پايش بيابان و ارزيابي بيابان‌زايي در كشور
• تعيين و معرفي کاراترين معيارها و شاخص‌های بيابان‌زايي و نيز انتخاب حوضه‌های معرف با توجه به ويژگي‌هاي بومي كشور:
– بررسي، شناسايي و معرفي معيارها و شاخص‌هاي ميداني تخريب سرزمين
– بررسي و مطالعه معيارها و شاخص‌هاي دورسنجي (RS) در تخريب سرزمين
– تكوين روش‌شناسي بهينه براي همنهاد و جمع‌بست شاخص‌هاي ميداني و دورسنجي
• ارايه‌ي سازوکارِ بومی‌کردنِ روش‌های تهيه‌ي نقشه‌ي بيابان‌زايي در ايران
– بررسي و واسنجي روش‌هاي تهيه‌ي نقشه‌ي بيابان‌زايي، مانند روش‌هاي فائو و يونپ، مدالوس، گلاسود لادو گلادا
• پايش مستمر عرصه‌هاي طبيعي به منظور آگاهي از ميزان شتاب پس‌رونده يا پيش‌رونده‌ي علايم حياتي و تغييرات فيزيكوشيميايي در زيست‌اقليم‌هاي گوناگون كشور و دلايل بروز آنها:
– پايش شناسه‌هاي بيابان‌زايي، به ويژه در حوضه‌هاي مركزي، جنوبي و شرقي كشور،
– تدارك پايگاه‌ها يا ايستگاه‌هاي ثبت دايمي ويژگي‌هاي مربوط به آب، خاك، گياه و اقليم مناطق بياباني،
– شناخت و طبقه‌بندي مناطق آسيب‌پذير و تهيه‌ي نقشه‌ي حساسيت اراضي به بيابان‌زايي،
– بررسي و ارايه‌ي تعاريفي بومي به همراه تعيين قلمرو طبيعي بيابان‌هاي واقعي كشور،
– تحقيق پيرامون سامانه‌هاي ديده‌باني و مراقبتي بوم‌سازگان بيابان.
3-3-1-4- راهكارهاي پژوهشي راهبرد سوّم:
• شناخت و معرفي مزيت‌هاي نسبي كوير و بيابان به منظور بهبود شرايط معيشتي جوامع متاثر از بيابان‌زايي
• پژوهش و معرفی متناسب‌ترين و پايدارترين شيوه‌هاي بومگردي بياباني و كويري:
– بررسی ويژگي‌هاي بومي و منحصر به فرد كويرها و بيابان‌هاي ايران (ظرفيت‌سازي براي بهره‌برداري‌هاي بومگردي)
– معرفي معيارها و شاخص‌هاي لازم براي انتخاب سايت‌هاي گردشگري
– شناخت و تعيين سايت‌هاي گردشگري در مناطق كويري و بيابان
– بررسي ضوابط ارايه برنامه‌هاي تفرج گسترده و متمركز در سايت‌هاي گردشگري
• ارزشگذاري خدمات غيرقابل تبادل كويرها و بيابان‌هاي كشور:
– شناخت و ارزشگذاري تنوع جانوري
– شناخت و ارزشگذاري تنوع گياهي
– بررسي توانايي گونه‌هاي گياهي بومي و سازگار به زيست‌بوم بياباني كشور از منظر ترسيب كربن، توليد اكسيژن،
– بررسي نقش استقرار پوشش گياهي در مناطق بياباني بر تعديل اقليم و آشيان‌سازي
– شناخت و ارزشگذاري چشماندازهاي طبيعي
– شناخت و ارزشگذاري كهن‌زادبوم‌ها و سكونتگاه‌هاي انساني حاشيه‌ي كوير و بيابان‌ها
• تحقيق در بهره‌برداري از توان‌هاي موجود در مناطق بياباني (براي بهبود معيشت يا معيشت‌هاي جايگزين اهالي)
– بررسي شيوه‌هاي تنوع‌بخشي (تنوع بهره‌برداري) به اقتصاد روستايي مناطق بياباني كشور
• بررسي نحوه‌ي استحصال فرآورده‌هاي چوبي و غير آن از گونه‌هاي گياهي بياباني و توجيه اقتصادي كشت آنها
• ابداع فناوري و تبادل دانش در حوزه‌ي بهره‌برداري پايدار از منابع سرزميني:
• پژوهش، آزمون و معرفي شيوه‌ها و فناوري‌هاي مهار و استفاده از كارمايه‌هاي طبيعي‌ِ جايگزين در زيست‌بوم‌هاي كويري و بياباني (آب، باد، زمين‌گرمايی، نور خورشيد و …)،
• شناسايی و تلفيقِ دانش‌هاي بومي با فناوري‌هاي روز:
– بازشناسي دانش بومي بيابان‌داري (بندسار، بادگير، يخدان، آب‌انبار، كشت‌هاي سنتي و …)
– کاربستِ نوين‌ترين و کاراترين شگردهای ارزيابی و مديريت زيست‌محيطی به هدف کاهش جريان پس‌رفت در مناطق مستعد بيابانزايی،
– توليد و معرفی ابزارها يا نرم‌افزارهای مؤثر در مهارِ بيابانزايی و آگاهي‌بخشي آسان‌تر و سريعتر از تغييرات حادث شده در مناطق كويري و بياباني.
4-3-1-4- راهكارهاي پژوهشي راهبرد چهارم:
• بررسي اثرات خشكسالي و تغيير اقليم در روند بيابان‌زايي
• بررسي پديده‌ي جهان‌گرمايي و تغيير اقليم به تفكيك مناطق اصلي بوم‌شناختي كشور
– تعيين تأثير متقابل بيابان‌زايي و تغيير اقليم در هر يك از مرزهاي آب‌شناختي واقعي كشور
– پژوهش در مورد اثر تغييرات اقليمي بر منابع آب و خاك و گياه،
– تحليل روابط خطي تعداد وقوع دوره‌هاي خشك و مرطوب در كشور،
– پيش‌بيني وقوع خشكسالي و اثرات آن بر بيابان‌زايي
• ابداع، معرفي و ترويج الگوهايي مبتني بر روش مديريت غير‌سازه‌اي براي سازگاري با خشكسالي بر پايه‌ي آموزه‌ي مديريت خطر‌پذيري
• بررسي استعداد سيل‌خيزي در آبخيز سرزمين‌هاي خشك كشور و راهكارهاي مهارِ بخردانه كارمايه‌ي سيل:
– رونديابي آورد حوضه‌هاي آبخيز اصلي كشور، به ويژه حوضه‌هاي مركزي، جنوبي و شرقي.
5-3-1-4- راهكارهاي پژوهشي راهبرد پنجم:
• تحقيق در شناسايي اندوخته‌ها و منابع آب و خاك
• کاوش در شيوه‌های افزايش استحصال آب و کارايی مصرف آن، شامل: افزايش بهره‌وري از ريزش‌های آسمانی و استفاده از آبهای با کيفيت پايين:
– روش‌هاي بهره‌برداري، صرفه‌جويي و حفاظت منابع آب و خاك،
– بررسي اثرات آبياري با آب شور در احياء مناطق بياباني،
– بررسي و معرفي بهينه‌ترين روش‌هاي جمع‌آوري هرزآب
• مطالعه و شناسايي منابع آب و خاك در مناطق بياباني
• پژوهش در مورد شناسايي و معرفي سازندهاي آلوده‌كننده‌ي آب و خاك
• بررسي و مقايسه اثربخشي مواد جاذب‌الرطوبه در استقرار گياهان بياباني
• بررسي شيوه‌هاي مناسب توليد با توجه به بهبود حاصلخيزي خاك در مناطق بياباني
– بررسي و معرفي راهكارهاي استفاده از بيوگاز در حاصلخيزي خاك
• شناخت عوامل و فرآيندهاي مؤثر در پديده‌ي فرسايش آبي و بادي به همراهِ تعيين نقش هر يك از آنها به تفكيكِ زيست‌اقليم‌هاي گوناگون كشور در تشديد فرآيند بيابان‌زايي و خشکسالی:
– شناسايي و آناليز بادهاي فرساينده و تعيين اشكال تراكمي فرسايش بادي به تفكيك استان‌هاي كشور
– تعيين آستانه‌ي آسيب‌پذيري خاك‌دانه‌ها در مناطق بياباني كشور
– معرفي مناسب‌ترين روش‌هاي مهار فرسايش بادي و تثبيت ماسه‌هاي روان
– تعيين آستانه فرسايش بادي در مناطق بياباني
– معرفي مناسب‌ترين روش‌هاي كنترل فرسايش بادي
– تعيين خصوصيات فيزيكي شيميايي و مينرالوژيكي شن‌زارهاي كشور
• تحقيق در منشاء ماسه‌هاي روان و جستجوي روش‌هاي مؤثر و مقرون به صرفه‌ي تثبيت پايدار آنها:
– پژوهش در مورد انواع خاكپوش‌هاي شن‌هاي روان و اثر آنها در استقرار گياه
– بررسي بر روي ظرفيت توليدي ماسه‌هاي روان در ايجاد درآمد براي ساكنين مناطق بياباني
6-3-1-4- راهكارهاي پژوهشي راهبرد ششم:
• شناخت تأثير فعاليتهاي انساني، نظام‌های بهره‌برداری و کاربری اراضی بر بيابان‌زايي و ظرفيت‌سازي اطلاعاتي
• شناخت مؤلفه‌های کاهنده يا افزاينده‌ي کارايی سرزمين در حوزه‌ي اقتصاد، اجتماع و فرهنگ به تفکيک حوزه‌هاي جغرافياي انساني:
– تحقيق در نقش برنامه‌هاي توسعه و قوانين حقوقی، قضايی و مالی كشور در تشديد يا كاهش روند بيابان‌زايي،
– پژوهش پيرامون نقش مؤلفه‌هاي توسعه و فقر انساني در كاهش يا افزايش روند بيابان‌زايي،
– تحقيق در زمينه‌ي مشاركت مردم و توانمند‌سازي جوامع محلي در مهاربيابان‌زايي،
– بررسي پيامدهاي زيست‌محيطي عملّيات آبخيزداري و سدسازي در مناطق خشك.
• واسنجي فعاليتهاي گذشته بخش دولتي و غير دولتي و مقايسه آن با عملكرد طرح‌هاي مشاركت مردمي در روند مقابله با بيابان‌زايي:
– پايش و ارزشيابي طرح‌هاي مقابله با بيابان‌زايي
• تأثير بيابان‌زايي بر مسايل اقتصادي و اجتماعي و پايداري سكونتگاه‌هاي بياباني:
– ارزيابي آثار و پيامدهاي سيل و خشكسالي بر مسايل اقتصادي اجتماعي و فرهنگي
– بررسي دستيابي به بهترين راهكار مديريت مشاركتي در مهار بيابان‌زايي
– بررسي الگوي موفق فرهنگ‌سازي در سرزمين‌هاي خشك
– نقش فرصت‌هاي اقتصادي مستقل از توليد بيولوژيك در بهبود معيشت ساكنان حوضه‌ها.
• همكاري در بررسي وضعيت نظام‌هاي بهره‌برداري در بخش كشاورزي و نقش آنها در افزايش يا كاهش تخريب كمي و كيفي منابع آب و خاك
• بررسي روند شوري‌زايي و شورشدگي ثانويه اراضي.
