در آخرین روز از نخستین ماه پاییز، مطابق معمول یکشنبه ها، امروز صبح در برنامه طلوع – که به صورت زنده از حدود ساعت 8:15 الی 9 صبح از شبکه چهارم سیما پخش می‌شود – به بررسی و تحلیل رخدادهای محیط زیستی ایران و جهان در طول هفته‌ی اخیر می‌پردازم. موضوع اصلی برنامه امروز، بررسی وضعیت محیط زیست استان تهران است. به همین دلیل، دکتر رسول علی اشرفی پور، مدیرکل محیط زیست استان هم مهمان ماست. چنانچه پرسشی مدنظر دارید، لطفاً در ذیل همین یادداشت، مطرح فرمایید و یا به شماره 3000044 پیامک زده و بر عیار این یگانه برنامه گفتگو محور سیما در حوزه محیط زیست بیافزایید.

    تازه ترین کنفرانس مطبوعاتی رییس جمهور در مهرماه سال جاری، مطابق اغلب کنفرانس‌های مطبوعاتی دیگرش با برخی حواشی و جنجال در فضای رسانه‌ای، سیاسی و اقتصادی کشور روبرو شد. منتها این بار، یک رخداد کم‌نظیر و شاید بی‌نظیر در جریان این کنفرانس مطبوعاتی به وقوع پیوست که آن را به ویژه برای نگارنده و دیگر همتایانش در حوزه محیط زیست متمایز کرد یا می‌توانست بکند! ماجرا آن بود که ایشان در پاسخ به انتقادهایی که از وی و دولتش در محافل گوناگون مطرح شده و رو به افزایش دارد، عنوان کرد که چرا رسانه‌ها فقط ضعف او و همکارانش را در دولت می‌بینند و چشم بر روی خطاهای دیگران بسته‌اند؟ و بلافاصله برای نمونه به روند قطع درختان در چند منطقه تهران توسط شهرداری اشاره کرد که کوچکترین مخالفت یا اعتراضی را برنیانگیخته است؛ درصورتی که با یادآوری خاطره‌ای از زمان صدرات خویش بر مسند شهرداری تهران، اشاره کرد در موردی مشابه برای اعتراض به احتمال قطع چند درخت در خیابان ولی عصر تهران، جنجال و اعتراضی گسترده برعلیه شهرداری آن زمان صورت گرفت. به دیگر سخن، رییس دولت دهم بر این باور است که حتا منتقدین سیاست‌های محیط زیستی و طرفداران محیط زیست در رسانه‌ها هم بیشتر سیاسی هستند تا واقعاً فعال و دوستدار محیط زیست!

    روزنامه ایران هم در شماره شانزدهم مهرماه خود، ضمن اختصاص صفحه نخست خویش به چاپ چند عکس از قطع درختان در تهران، تأکید کرد: همه‌ی رسانه‌ها در برابر افشاگری رییس جمهور سکوت کردند!

     امّا به راستی چرا هیچ رسانه‌ای به این بخش از سخنان رییس جمهور توجه نکرد و چرا هیچ تشکل مردم‌نهادی در حوزه محیط زیست، خواستار روشن شدن این ماجرا نگردید؟ آیا این یک ضعف بزرگ نیست؟

    نگارنده براین باور است که پاسخ مثبت است و این ماجرا بی‌شک یک ضعف بزرگ در بین فعالان محیط زیستی ایران را آشکار می‌کند. امّا بزرگ‌تر از آن ضعف هم وجود دارد؛ ضعفی که سبب تشدید این بی‌تفاوتی در مخاطبان این دو طیف رسانه‌ای شده و می‌شود. به عنوان شاهد دست کم چند رخداد مشابه دیگر در کلان‌شهر تهران را به یاد دارم که در آن موارد هم روزنامه نخست محیط زیستی کشور، یعنی همشهری کاملاً سکوت کرد و اصولاً همان طور که پیش‌تر هم نوشته‌ام، همشهری یا تهران امروز تا جایی به بازتاب و تحلیل مشکلات محیط‌زیستی کشور می‌پردازند که عملکرد شهرداری تهران به زیر سؤال نرود و این نکته‌ای بود که در ملاقات مستقیم با آقای قالیباف در سال 1389 به ایشان صراحتاً یادآور شده و خواستار تغییر این رویکرد در روزنامه همشهری شدم.

    از آن سوی ماجرا اما مسأله مهمی که به نظر می‌رسد سردبیران روزنامه ایران و طیف وابسته به ایشان فراموش کرده‌اند، به همین نکته بازمی‌گردد؛ یعنی روزنامه ایران هم اغلب فقط به انتقاد از سیاست‌های محیط زیستی در کلان‌شهر تهران می‌پردازد و چشم بر روی بسیاری از معضلات محیط زیستی کشور که ریشه در عملکرد ضعیف کارگزاران دولتی دارد، می‌بندد و در عوض این روزنامه ارگان شهرداری تهران است که به صورتی مؤثر سیمای نسبتاً کامل‌تری از وضعیت محیط زیستی ایران ارایه می‌دهد البته بدون تهران! انگار جای این دو با توجه به نام‌شان تغییر کرده است! نکرده است؟ همشهری از مشکلات سدسازی، طرح‌های انتقال بین‌حوضه‌ای، خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها، قطع درختان در جنگل ابر، آتش‌سوزی در زاگرس، انتقال خطوط نیرو از دنا و … می‌نویسد و روزنامه ایران هم از قطع درختان در خیابان ایران زمین، بزرگراه شهید گمنام، باغ نیما یوشیج، جنگل وردآورد یا نشست زمین در جنوب تهران می‌نویسد و تمام!

    بنابراین، اگر مسئولین این دو روزنامه و طیف وابسته به آن می‌خواهند تا سخنان و تحلیل‌ها و انتقادهایشان از سوی مخاطبین جدی‌‌تر گرفته شود، لطفاً پیش از آن که یک نیزه در چشم رقیب فروکنند، یک سوزن هم به خودشان بزنند و عملاً نشان دهند که حفظ ملاحظات محیط زیستی برایشان مهم‌تر از هر مصلحت بخشی و گروهی دیگر است.

    هفته گذشته، پروتکل مونترال، جشن بیست و پنجمین سال موجودیتش را برگزار کرد؛ پروتکلی که در 16 سپتامبر سال 1987 در مونترال کانادا از تصویب حدود 50 کشور جهان گذشت تا بلکه بتوانند با رعایت برخی تمهیدات فنی و مدیریتی، از تخریب بیشتر لایه اوزُن جلوگیری کرده و بدین ترتیب، این مهم‌ترین و حیاتی‌ترین سپر دفاعی نیوار (اتمسفر) را در برابر آثار خطرناک گروهی از پرتوهای خورشیدی (مانند ماوراء بنفش) مجدداً ترمیم کرده و محافظت کنند. در آن زمان، یعنی در سال 1985 گروهی از دانشمندان انگلیسی، به صورتی کاملاً تصادفی دریافتند که مساحت قابل توجهی از لایه اوزن در منطقه جنوبگان (قطب جنوب) به شدت تخریب شده و بیم آن می‌رود تا با گسترش این حفره، حیات همه‌ی زیستمندان ساکن در کره زمین به مخاطره افتد. آنها اعلام کردند گازهای کلروفلوئوروکربن (FCKW) که اثر گلخانه‌ای دارند، مسبب ایجاد این سوراخ مرگ‌آور هستند؛ گازهایی که عمدتاً موارد مصرف آنها در یخچال‌ها و دیگر سازه‌های سرمایشی‌، برخی افشانه‌ها و مواد ضد عفونی‌کننده بود. وضعیت چنان بحرانی می‌نمود که گروهی از دانشمندان به صراحت اعلام کردند در صورت تداوم روند کنونی، گازهای کلروفلوئوروکربن‌ قادرند تا سال ۲۰۵۰ لایه اوزن را کاملاً نابود کرده و رخداد سرطان پوست را از آستانه‌ای خطرناک و برگشت‌ناپذیر عبور دهند.
از همین رو، اهمیت این کشف چنان بود که بلافاصله رهبران جهان در سازمان ملل متحد تلاش کردند تا معاهده‌ای را برای مهار این بحران مرگ‌آفرین به امضا برسانند؛ معاهده‌ای که به رغم بدبینی‌های اولیه و معمول، توانست به تدریج سودمندی‌های خود را به نمایش نهاده و به سرعت شمار کشورهایی را که از آن حمایت کردند به 197 برساند. از جمله، جمهوری اسلامی ایران هم یکی از نخستین کشورهایی بود که در سال 1989 به امضاء کنندگان این پروتکل مهم پیوست تا در اجماعی کم نظیر، کشورهای جهان بکوشند با کاهش کاربرد گازهای کلروفلوئوروکربن، نسبت به ترمیم حفره‌ی ایجاد شده در لایه اوزن اقدام کنند. موضوعی که برای ایران یک تقدیرنامه از سوی سازمان ملل را هم در سال گذشته به همراه داشت.
خوشبختانه آن چه که مبارزه با بزرگ‌تر شدن حفره لایه اوزن را آسان‌تر می‌نمود، هم شناخت علت این پدیده بود و هم آگاهی از روش‌های ترمیم آن؛ چرا که از همان ابتدا معلوم بود چه گازهایی را باید جایگزین گازهای مخرب کرد. به موازات آن هم تلاش شد تا در محصولات جدید، مواد تخریب‌کننده لایه اوزن کمتر استفاده شود. چنین است که مطابق گزارش رسمی سال 2009 برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، در طول حدود دو دهه پس از تصویب پروتکل مونترال، استفاده از مواد مخرب لایه اوزن در محصولات جدید در سراسر دنیا، حدود ۹۷ درصد کاهش یافت ؛ دستاوردی که سبب شد، نه تنها گسترش حفره در لایه اوزن متوقف شود، بلکه اینک وضعیت این حفره به مراتب بهتر از سال 1985 است و دانشمندان پیش‌بینی کرده‌اند که با ادامه این روند و اتحاد و هم‌افزایی ایجاد شده بین 197 کشور عضو این پروتکل، تا نیمه‌های قرن جاری، لایه ‌اوزن کاملاً ترمیم خواهد یافت.
و این همان درس و امیدی است که اجرای دقیق ضوابط پروتکل مونترال در بین طرفداران محیط زیست در سراسر جهان ایجاد کرده است؛ زیرا وقتی بشر ثابت می‌کند از این توانایی و هم‌افزایی برخوردار است تا در اجماعی خیره کننده، دولت‌های 197 کشور از مجموع 234 کشور موجود در کره زمین را گرد یک میز جمع کرده و آنها را وادارد تا سیاست‌های تجاری خود را به نفع پایداری زیست در زمین و ترمیم لایه اوزن تغییر داده و اصلاح کنند؛ به همین ترتیب هم، اگر بخواهند می‌توانند بر دیگر بحران‌های محیط زیستی از جمله تغییر اقلیم، جهان گرمایی، کمبود آب شیرین، گسترش سلاح‌های هسته‌ای و تشدید بیابان‌زایی نیز غلبه کنند.
انشاالله …

    امروز – 8 مهرماه 1391 – هزارمین شماره از روزنامه تهران امروز منتشر شد؛ آن هم در شرایطی که بساط روزنامه شرق برای بار چهارم از دکه‌های روزنامه فروشی‌های شهر جمع شد … انگار یه جورایی قصه‌ی پرغصه‌ی روزنامه‌نگاری در این بوم و بر، مثل ماجراهای تلخ و شیرین تولد و مرگ آدم زمینی‌ها می‌ماند! نه؟

    به هر حال، یکی از قدیمی‌ترین ستون‌های محیط‌زیستی را با عنوان “نگاه سبز” در شرق داشتم که حدود 60 هفته در صفحه آخر روزهای دوشنبه چاپ می‌شد و اینک امیدوارم که وزن جستارها و تحلیل‌های محیط زیستی در تهران امروز، روزی از شرق بیشتر شده و در این رقابت، محتوایی باکیفیت‌تر آفریده شود.
به همین بهانه، یادداشتی را در صفحه 4 از ویژه‌نامه تهران امروز منتشر کرده‌ام که با هم می‌خوانیم و امیدوارم با آرزویش، هم‌فرکانس باشیم:

     نوشتن از روزنامه‌ای که در آستانه‌ی انتشار هزارمین شماره‌اش قرار دارد، آن هم در کشوری که در آن روزنامه‌ای چاپ می‌شود (روزنامه اطلاعات) که بیش از 86 سال از عمرش گذشته و حدود 25 هزار و پانصد شماره‌اش را تاکنون به مخاطبان فارسی زبانش ارایه داده است، خیلی اتفاق خاصی نیست! هست؟ به ویژه اگر بدانیم که در جهانی زندگی می‌کنیم که هنوز در یکی از ممالک آن (کشور سوئد) روزنامه‌ای چاپ می‌شود که نزدیک به چهارصد سال عمر داشته و تاکنون بیش از یکصد و بیست هزار از شماره‌هایش منتشر شده است.

    با این وجود و به رغم چنین پیشینه‌ای، باید برای انتشار هزارمین شماره از تهران امروز جشن گرفت؛ چرا که تهران امروز در مملکتی به شماره‌ی هزار رسیده است که بیش از دو سوم از روزنامه‌های متعدد و متنوع‌اش، هرگز این شماره را در طول حیات‌شان درک نکردند و به دلایل مختلف اقتصادی، سیاسی و فنی از ادامه‌ی راه بازماندند.

    به دیگر سخن، در ایران عبور هر روزنامه از آستانه‌ی شماره هزار، نشان می‌دهد که کادر رهبری و تخصصی آن روزنامه در مجموع توانسته از استانداردهای سیاسی، اقتصادی و فنی لازم برای ماندگاری‌اش برخوردار باشد. به ویژه مایلم علاوه بر اشاره‌ام به شکل و شمایل اغلب جذاب نسخه‌ی کاغذی روزنامه، مانند انتخاب تیترها و تصاویر مرتبط، باکیفیت و کنجکاوی‌برانگیز، تأکید کنم بر درگاه مجازی و نسخه‌های الکترونیکی تهران امروز که به نظرم یکی از حرفه‌ای‌ترین تارنماها را در بین روزنامه‌های کشور به خود اختصاص داده است و تا همین جا هم دست‌مریزاد دارد.

    امّا از منظر یک فعال محیط زیست، به نظرم تهران امروز، وزنه‌ای درخورتر به شمار آمده و جشن هزارمین شماره‌اش را باید به فال نیک گرفت و آرزو کرد که تهران امروز، روزی به آینه‌ای تمام نما از طبیعت “ایران امروز” بدل شود. چرا که تهران امروز تا همین جا هم نشان داده که یکی از موضوعات جدی و مورد توجه‌اش، محیط‌زیست است؛ گزارش‌های جامع و جسورانه‌اش در باره وضعیت دریاچه ارومیه، یوزپلنگ آسیایی، سد گتوند و رودخانه کارون، پارک ملّی گلستان، جنگل ابر و ده‌ها مورد از این دست نشان می‌دهد که نگاه به محیط زیست در تهران امروز، فراتر و حرفه‌ای‌تر از بسیاری همتاهای دیگرش در ایران است. با این وجود، هنوز یک صفحه‌ی ثابت و روزانه به محیط زیست در تهران امروز اختصاص ندارد؛ همچنین به نظرم، شمار کادر تخصصی گروه محیط‌زیست روزنامه (اگر اصولاً چنین گروهی در روزنامه وجود داشته باشد)، به نسبت قلمرو پهناور ایران، بسیار اندک بوده و از لکنت‌هایی جدی ممکن است در میان مدت و دراز مدت آسیب ببیند و دست آخر این که کاش همانگونه که تهران امروز به چالش‌های محیط زیستی ایران در مقیاسی عام و کلی می‌پرداخت و آنها را با نگاهی اغلب بیطرفانه و چالشی به نقد می‌کشید، در مورد وضعیت محیط زیست کلانشهر تهران هم اینگونه رفتار می‌کرد و می‌توانست آنجا که لازم باشد، تیغ تیز انتقادهایش را متوجه مدیریت شهرداری تهران هم بکند؛ خصلتی که اگر در تهران امروز پرورش یابد، آنگاه اثرگذاری انتقادها و تحلیل‌هایش در دیگر حوزه‌های برون شهری هم بی‌شک دوچندان شده و اعتماد بیشتری در بین فعالان و طرفداران محیط زیست بوجود خواهد آورد.

    باشد که در جشن دوهزارمین شماره از تهران امروز، بتوانم و بتوانیم آن را سبزترین روزنامه کشور هم بنامیم.