بایگانی دسته: محیط زیست

در ستایش بخشداری که قدر تالاب‌ها را می‌داند

درست در زمانی که دکتر پرویز کردوانی با پیشنهاد شگفت‌انگیزش، توصیه به خواندن فاتحه برای مرگ دریاچه ارومیه می‌کند؛ از دیار چهارمحال و بختیاری خبر می‌رسد که با همکاری بخشداری، اداره کل محیط زیست استان و مردم محلی، موفق شده‌اند تالاب گندمان را که در اثر خشکسالی‌های اخیر و قطع حق‌آبه آن از طریق احداث سد چغاخور، تقریباً خشک شده بود، دوباره احیاء کنند. ماجرا از این قرار است که به همت بخشدار گندمان – آقای بهروز امینی – و هدایت و حمایت اداره کل محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری، اقدام به تغییر شیوه آبیاری در اراضی کشاورزی مناطق همجوار تالاب شد و تمامی سطوح کشت شده، از جمله مزرعه جوی گل، مجهز به سامانه آبیاری تحت فشار شدند. در نتیجه به رغم آن که همچنان شرایط خشکسالی در منطقه حاکم است و آب مازادی هم از طریق سد چغاخور در اختیار تالاب گندمان قرار نگرفت، اما وضعیت گندمان، به سرعت رو به بهبود نهاد و آنگونه که در تصاویر خبرگزاری مهر منعکس است و نیز نگارنده از اهالی محل پرس و جو کرده ، زندگی و نشاط دوباره به این تالاب ارزشمند در بام ایران سلام داده است و پرندگان بسیاری مجدداً در کنار آن و آسمان آبی‌اش مأوا گزیده‌اند و پرواز می‌کنند.

گفتنی است که تالاب گندمان، یکی از ۱۰ تالاب برتر پرنده نگری در ایران است که در دفتر بین المللی تحقیقات پرندگان آبزی لندن نیز به ثبت رسیده است. همچنین، حضور گندمان، یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی است که به بالانس آب‌شناختی منطقه کمک کرده، افزون بر پالایش آب‌های زیرزمینی منطقه، سبب افزایش ظرفیت گرمایی ویژه مناطق جنوبی شهرستان بروجن را فراهم کرده و به تعدیل اقلیم در آن نواحی در جوار منطقه حفاظت شده و بسیار مهم سبزکوه کمک می‌کند.

درحقیقت، با تغییر شیوه آبیاری، از سنتی به مدرن، راندمان انتقال آب به مزرعه، دست کم دو برابر افزایش یافته و از حدود 35 درصد به 70 درصد رسیده است؛ در نتیجه آبی که قرار بود به مصرف اراضی کشاورزی منطقه اختصاص یابد، عملاً آزاد شده و رها گردید و همین حجم قابل توجه آب مازاد، وقتی به سمت محوطه طبیعی تالاب هدایت شد، توانستند بوم‌سازگان تالابی را مجدداً احیاء کنند. درست مانند حرکتی که سال گذشته، کشاورزان منطقه آباده طشک در جوار تالاب کم جان انجام دادند و یا حرکت ارزشمندی که مردمان ساکن در حاشیه تالاب کانی‌برازان سامان دادند و جملگی سبب شد تا پایداری حیات دوباره به آن تالاب‌ها بازگردد.

اینک ضمن قدردانی از زحمات بهروز امینی، بخشدار گندمان و دکتر سعید یوسف‌پور، مدیرکل سختکوش اداره محیط زیست چهارمحال و بختیاری، آرزو می‌کنم تا چنین مدیران طبیعت دوست و خستگی ناپذیری در ایران عزیزمان بیش از پیش تکثیر یابد.

آمین.

آیا یوزپلنگ‌ها دارند از ایران می‌روند یا نیامده بودند که بخواهند بروند؟!

6 پاسخ

تازه ترین یادداشتم در خبرآن لاین به موضوعی اختصاص دارد که می‌توانست یکی از قله‌های افتخار سازمان حفاظت محیط زیست باشد، اما ظاهراً خیلی‌ها دوست ندارند که چنین شود! چرا؟ یادمان باشد که روزگاری، شمار یوزپلنگ‌های موجود در جهان به بیش از یکصدهزار قلاده در متجاوز از 44 کشور جهان می‌رسید؛ آنگاه این تعداد به حدود 15 هزار قلاده در 27 کشور جهان تقلیل یافت و در آغاز قرن بیست و یکم، شوربختانه و به جرأت می‌توان گفت: در خارج از قاره آفریقا، فقط یک کشور دیگر در جهان باقیمانده که هنوز شاهد خرامیدن یوز در سرزمینش است: ایران! آیا قدر این موهبت را می‌دانیم؟

شمار یوزپلنگ‌های آسیایی در ایران چقدر است؟ آیا این پرسش دشواری است؟ آیا دستیابی به شمار دقیق یک گونه در حال انقراض، نباید نخستین و مهم‌ترین پیش‌شرط برای امکان برنامه‌ریزی مدون و هدفمند آن گونه را فراهم کند تا بتوان به مجموعه تمهیداتی اندیشید که هدف‌شان تضمین کیفیت زیست و نجات از خطر انقراضش باشد؟ امّا ظاهراً در مورد این تیزپاترین موجود زنده جهان، آگاهی از شمار دقیق هم‌نوعانش در وطن، کار چندان آسانی نیست! هست؟ چرا که در طول یازده سالی که از آغاز پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در ایران و تحت نظارت UNDP می‌گذرد، برای تعداد یوزها از طرف مسئولین سازمان حفاظت محیط زیست و تقریباً متناسب با هر باری که مدیر ایرانی پروژه تغییر کرده است، اعدادی چون 120، 100، 74 و 70 قلاده عنوان شده بود؛ اما کار به همین جا هم ختم نشد و اخیراً، یعنی در بیست و ششمین روز از مهرماه سال جاری زمانی که محمّدجواد محمّدی زاده، معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور برای شرکت در یازدهمین اجلاس متعاهدین کنوانسیون تنوع زیستی به حیدرآباد هند سفرکرده بود، در گزارش رسمی خویش به آن اجلاس، صراحتاً جمعیت یوز در ایران را بالغ بر 50 قلاده اعلام کرد .

بدیهی است که چنین روند کاهنده‌ای، آن هم در مورد جانداری که در حقیقت نماد طبیعت ایران بوده و از همه‌ی قلمرو پهناور بزرگترین قاره‌ی جهان – آسیا – اینک فقط سرزمین ایران را به عنوان منزلگاه خویش برگزیده است؛ می‌تواند بسیار نگران‌کننده باشد. به سخنی ساده‌تر، بر بنیاد بررسی‌های معتبر و بین‌المللی صورت گرفته تحت نظارت سازمان ملل متحد، یوزپلنگ آسیایی، بیش از نیم قرن است که در حقیقت به یوزپلنگ ایرانی تغییر نام داده و اینک این فقط ایران است که می‌تواند ادعا کند در تمامی آسیا، انحصاراً صاحب تیزپاترین موجود زنده جهان در خاک خود است (هرچند که این تغییر نام بیشتر بر ماهیت جغرافیایی زیستگاه یوز تأکید دارد تا تغییر نام علمی آن).

درچنین شرایطی، آشکار است که خبر کاهش شمار یوزهایی که هنوز در ایران می‌خرامند، می‌تواند نگرانی بسیاری از دوستداران طبیعت و محیط زیست ایران را برانگیخته و آنان را نسبت به شیوه‌ی مدیریت حاکم در این بخش ناامید و خشمناک سازد. به ویژه آن که تاکنون در هیچ گزارشی به صورت مستند و تا پیش از سفر به حیدرآباد، سازمان حفاظت محیط زیست تلاشی برای اطلاع‌رسانی بایسته در این حوزه نکرده بود و دلایل این تغییرات فاحش در شمار یوزها را با مردم و کارشناسان در میان ننهاده بود! چرا؟

در تماسی که با هومن جوکار، مدیر کنونی پروژه داشتم، از او دلایل وضعیت پیش آمده و تشتت آماری بوجود آمده را جویا شدم. ایشان اعلام داشتند که برای یافتن نخستین پرسش کلیدی، یعنی تخمینی واقعی از شمار یوزهای موجود در زیستگاه‌های پراکنده و پهناور موجود در ایران، به مدد همکاری و مشورت با مشاوران طراز اولی که از طرف همکاران بین‌المللی پروژه، یعنی: UNDP، Panthera، WCS معرفی شده بودند، کوشیدیم تا با استفاده از دوربین‌های تله‌ای به این مهم دست یابیم. شکل کلی این روش چنین است که در هر زیستگاه به مدت چند ماه تعداد زیادی دوربین تله‌ای بکار گرفته می‌شود و از مقایسه عکس‌های گرفته شده، افراد شناسایی شده و دیتای بدست آمده بوسیله نرم‌افزار Capture تحلیل می‌گردد. در حقیقت قرار بود ما در ابتدای پروژه این تخمین را بدانیم تا هر زمان بخواهیم اثر فعالیت‌های پروژه را بر افزایش جمعیت یوز ارزیابی کنیم، با تکرار این آمارگیری به مثبت یا منفی بودن آثار فعالیت‌ها پی ببریم. اما حقیقت شگفت‌انگیز و دردناک آن است که این کار در طول یک دهه‌ گذشته، یعنی تا پیش از مسئولیت هومن جوکار عملاً انجام نشد و بدتر آن که بجای آن با پخش‌کردن دوربین‌ها در همه زیستگاه‌ها، از بدست آمدن نتایج علمی در این زمینه جلوگیری به عمل آمد. بنابراین، به ادعای مدیر کنونی پروژه یک آمار علمی در زمینه تخمین جمعیت یوزپلنگ در ایران بدست نیامد و در عوض ما فقط انبوهی عکس‌های زیبا از یوز بدست آوردیم که جنبه تزیینی آن بر سایر کاربردهایی که می‌توانست داشته باشد، مقدم است. واقعیتی که برخی ناظران بین‌المللی پروژه مانند Peter zahler هم آشکارا و در گزارش‌های ‌مکتوب خویش (سال 2003) به طرف ایرانی بارها گوشزد کرده بودند.

همان طور که ملاحظه می‌شود، ظاهراً این برای نخستین بار است که هومن جوکار و گروهش اقدام به اندازه‌گیری دقیق و علمی شمار یوزها در ایران کرده است تا به جای برآوردهای کارشناسی، یک تخمین علمی و قابل اتکاء بتوان ارایه داد و البته آنچه امروز موجب نگرانی همه ما شده است، اختلاف آمار بدست آمده به روش علمی با آمار ذهنی گذشته است که برای 10 سال بکار رفته و در تصمیم‌گیری‌های ما اثر داشته است. از این رو، با توجه به این که هنوز بررسی 2 زیستگاه از مجموعه ده‌گانه زیستگاه‌های یوز به پایان نرسیده، نتایج برآوردها وجود کمینه‌ی 50 قلاده یوز را تأیید می‌کند و بنابراین، اعلام رقم “بیش از 50 قلاده” توسط رییس سازمان در اجلاس حیدرآباد، می‌تواند کاملاً درست و منطقی باشد.

در این میان، چند نکته حایز اهمیت است:

نخست آن که اگر اندازه‌گیری جدید را بپذیریم، آشکارا نشان می‌دهد که پس از گذشت یازده سال از اجرای پروژه حفاظت از یوز آسیایی، هنوز در جایگاهی نیستیم که اعلام کنیم: جمعیت یوزها به سطح بهتری رسیده و در آستانه پایداری قرار گرفته و دیگر نباید نگران در معرض خطر انقراض بودن آنها باشیم.

به نظرم، همین شهامت سازمان در اعلام این حقیقت ناراحت کننده، می‌تواند یک خبر خوش باشد و در راستای یادداشت پیشینم، نشان می‌دهد که به جای سفیدنمایی آزاردهنده، گزینه‌ی واقع نمایی را انتخاب کرده است.

دست آخر آن که چقدر خوب می‌شد اگر مدیران سابق و کنونی پروژه در یک مناظره با حضور دوستداران محیط زیست و نمایندگان رسانه‌های گروهی شرکت می‌کردند و یکبار و برای همیشه قضاوت را به مردم می‌سپردند.

تازه‌ترین هنرنمایی پرویز کردوانی در دانشگاه هنر!

44 پاسخ

دکتر پرویز کردوانی، در تازه‌ترین موج از پیشنهادهای حیرت‌انگیزش برای بهبود وضعیت ایران، توصیه کرده تا برای نجات مردم آذربایجان و پایان دادن به غم و درد و رنج آنها، مرگ دریاچه ارومیه را پذیرفته و این بیمار مرگ مغزی در حالت کما را بیش از این زجر نداده، سرم‌ها و آمپول‌های غذایی و مسکن را رها کنید و محترمانه به خاکش سپارید و پس از ریختن 10 سانتی‌متر خاک بیابان‌های ایران بر مزارش، گل برویانید و سبزه درو کنید. ساده‌تر آن که این استاد بازنشسته دانشگاه تهران بر این باور است که برای نجات مردم منطقه و صرفه‌جویی در هزینه‌ها، چاره‌ای جز پایان‌دادن به زندگی دریاچه ارومیه نداریم؛ راهکاری که آشکارا بر این باورم که خطایی فاحش است؛ چرا که از قضا نگارنده و بسیاری از فعالان و متخصصان حوزه محیط زیست، منابع طبیعی و امور آب بر این باورند که نجات پایدار کیفیت زندگی در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه در گرو نجات دریاچه ارومیه است. در این میان البته یک نکته غم انگیز دیگر، واکنش منفعلانه و سکوت سنگین حاکم بر همه‌ی آن سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها، استانداری‌ها، دانشگاه‌ها و نمایندگان مجلسی است که ظاهراً بارها نسبت به خشک شدن دریاچه ارومیه ابراز تأسف کرده و خواهان احیای مجدد آن شده‌اند و حتا در عهدنامه یا توافق‌نامه “باری”، وظایفی هم برای خویش تعیین کرده‌اند و اینک همه گوشه‌ای نشسته و واکنشی نشان نمی‌دهند! چرا؟
و باز البته همه‌ی خبرها بد نیست! چرا که در همین پیشنهاد اخیرشان، به صراحت پذیرفته‌اند که پیشنهاد قبلی‌شان در مورد انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه غلط است و نمی‌تواند مشکل دریاچه ارومیه را حل کند؛ یعنی همان نکته‌ای که نگارنده در پاییز سال گذشته در مناظره با ایشان در برنامه گفتگوی داغ سبز بر آن پای می‌فشرد، اما دکتر کردوانی زیر بارش نمی‌رفت و همچنان می‌گفت: تنها راه نجات دریاچه انتقال آب از زاب است.

در این باره امروز، یادداشتی را در روزنامه اعتماد به چاپ رسانده‌ام که به همراه دو یادداشت دیگر از استاد اسماعیل کهرم و دکتر ناصر کرمی، در صفحات نخست و ششم این روزنامه انعکاس یافته است:

پیشنهادی خطرناک‌تر از خشک شدن دریاچه ارومیه!

هفته گذشته، دکتر پرویز کردوانی طی سخنانی در تالار شهید آوینی دانشگاه هنر ، دست به یک هنرنمایی جدید زد و مشکل دریاچه ارومیه را برای همیشه حل کرد! پیشنهادی که ناگفته پیداست تا چه اندازه می‌تواند مورد توجه و استقبال همه‌ی آن مسئولین بومی، نمایندگان مجلس و مدیرانی در وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، استانداری‌های سه استان درگیر و سازمان حفاظت محیط زیست قرار گیرد که سیمای امروز دریاچه ارومیه، نتیجه‌ی عملکرد نابخردانه‌ و مدیریت کلنگی آنها در طول چند دهه‌ی اخیر بوده است. چرا که یکبار و برای همیشه کابوس خشک شدن دریاچه و ناتوانی مدیران در احیای دوباره‌‌ی آن را از یک تهدید به یک فرصت بدل می‌سازد تا همه یک نفس راحت کشیده و مجدداً همه چیز آرام شود! آرامشی که البته به نظر نگارنده، خطرش حتا بیشتر از وقوع توفان‌های گرد و غبار و ریزگرد نمکی در سواحل خاوری دریاچه ارومیه است.

نخست، ببینیم دکتر کردوانی دقیقن چه گفته است؟

ایشان، پیشنهادی در چهار مرحله ارایه داده‌اند:

1- روند خشک شدن دریاچه را خودمان افزایش دهیم و با آمپول این بیمار رو به مرگ را بیش از این زجر ندهیم؛

2- از ورود هر نوع آبی، حتا آب ناشی از بارندگی به درون حریم دریاچه ممانعت به عمل آوریم؛

3- همزمان طرح نمک‌روبی از بستر دریاچه آغاز و به اجرا درآید؛

4- در آخرین مرحله، سطح دریاچه را به ضخامت 10 سانتی‌متر از شن و ماسه بپوشانیم و سپس در آن تخم گیاه بپاشیم تا سبز شود.

روش دکتر کردوانی در ساده کردن مسایل طبیعی، البته قابل تقدیر است، اما آیا به راستی روند قهقرایی اجزاء درهم‌تنیده و سامانه‌ی چند بعدی و پیچیده یک بوم‌سازگان (اکوسیستم) آبی/خشکی پهناور مانند دریاچه نیم‌میلیون هکتاری ارومیه را می‌توان به مرگ یک انسان تشبیه کرد؟ چگونه قرار است از ورود هر نوع آبی به دریاچه جلوگیری کرد؟ مگر دریاچه زهکش طبیعی حوضه آبخیز 5.2 میلیون هکتاری ارومیه نیست و مگر می‌توان شیب منطقه را تغییر داد؟ حتا اگر منظور آقای دکتر چراغ سبز نشان دادن به وزارت نیرو برای ساختن سدهای بیشتر بر روی یازده رودخانه اصلی منتهی به دریاچه است، باید بدانند که هیچ سدی تاکنون در جهان ساخته نشده که بتواند از گذر تمامی آب رودخانه جلوگیری کند. در مورد نمک روبی و جابجایی حجم عظیم نمک موجود در بستر دریاچه که به گفته‌ی معاون وقت سازمان حفاظت محیط زیست (دکتر صدوق) میزان آن بین 8 تا 10 میلیارد تن است، چه ابزاری مد نظرشان است و در چه زمانی می‌توان این حجم عظیم را انتقال داد و بر فرض که همه‌ی این نمک را هم جارو کرده و سوار بر کامیون‌های موجود در همه‌ی کره‌ی زمین کردیم، آنگاه کجا ببریم؟! نکند قرار است یک جا دپو شود تا به تدریج نیاز هزار سال آینده بشریت به خمیر دندان را رفع کند؟!

و دست آخر اینکه آن حجم عظیم شن و ماسه به ضخامت 10 سانتی متر را از کجا و با چه هزینه‌ای باید بیاوریم؟ و آیا آن ماسه‌ها خود فرسایش بادی را در منطقه تشدید نخواهند کرد؟ آیا حرکت و تردد حجم عظیم ماشین آلات برای بردن نمک‌ها و سست کردن ساختار آنها، خود منجر به تشدید سونامی نمک در منطقه نخواهد شد؟ آیا طرح‌های مرتع‌کاری ما در اراضی به مراتب مطلوب‌تر که در زیر خاک 10 سانتی‌متری‌اش هم نمک نیست، جملگی جواب داده، که اینک می‌خواهیم چنین طرحی را به اجرا درآوریم؟ و مهم‌تر آن که آیا هزینه‌ی انجام این عملیات، کمتر از هزینه‌هایی خواهد بود که به هدف احیاء مجدد دریاچه قرار است صورت گیرد؟

و البته به نظرم، خطرناک‌ترین وجه پیشنهاد دکتر کردوانی آن است که این پیام را به همه‌ی طبیعت‌ستیزان می‌دهد: بزنید، ببرید، خشک کنید و نگران هم مباشید؛ فوقش در نهایت، آن تالاب و دریاچه خشک شده را تبدیل به مرتع می‌کنیم یا یک بیابان و کویر زیبا به جایش می‌آفرینیم و تمام!

آیا دکتر کردوانی نمی‌دانند که در دنیا صدها مؤسسه علمی و هزاران دانشمند و کارشناس در حال تلاش هستند تا به کمک تشکل‌های مردم‌نهاد مرتبط، ده‌ها دریاچه و تالاب در حال خشک شدن را نجات دهند؟ آیا فلسفه فهرست مونترو در کنوانسیون بین‌المللی رامسر را فراموش کرده‌اند که تاکنون توانسته‌اند شمار قابل توجهی از تالاب‌های رو به انقراض را دوباره با اعمال تمهیداتی بخردانه نجات دهند؟ لطفاً دانش‌واژه‌ی Lake restoration را در موتورهای جستجوگر، بکاوید تادریابید که چه تعداد دریاچه و تالاب در آمریکا، اروپا، استرالیا، آسیا و … تاکنون از خطر مرگ در جهان نجات یافته‌اند.

درست است که دریاچه ارومیه در حال مرگ است، اما به راستی تاکنون جز حرف، چه اقدام عملی و جدی برای نجاتش انجام داده‌ایم که اینک اینگونه مأیوسانه خواهان قتل عمدی‌اش شده‌ایم و چگونه می‌خواهیم چنین جنایتی را برای نسل آینده توجیه کنیم؟ دریاچه آرال بیش از 40 سال است که خشک شده، اما هنوز دارند تلاش می‌کنند تا شتاب مرگش را به تأخیر اندازند و ما اینگونه نامهربانانه با نگین فیروزه‌ای آذربایجان رفتار می‌کنیم. به خدا سزاوار نیست! هست؟

بیشتر بدانید:

– رد پای دکتر پرویز کردوانی و اندیشه هایش در این تارنما

تولید بیشتر گوشت، مرگ زمین را شتاب بخشیده است

20 پاسخ

در ماه گذشته میلادی، یعنی اکتبر 2012، سرویس جهانی هشدار محیط زیست – وابسته به UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد)- گزارشی منتشر کرد که بازتاب گسترده‌ای، به ویژه در نزد شهروندان کشورهایی چون ایالات متحده آمریکا، کانادا، استرالیا و برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا داشت؛ یعنی همان کشورهایی که با مصرف سرانه 75 الی 120 کیلوگرم گوشت قرمز در سال، در صدر مصرف‌کنندگان گوشت در جهان ایستاده‌اند (در این گزارش، مصرف سرانه گوشت ایرانیان بین 25 الی 50 کیلوگرم در سال درج شده است که از همسایگان شرقی و غربی‌اش بیشتر، اما از ترکمنستان در شمال و عربستان صعودی در جنوب کمتر است).

نویسندگان این گزارش، به صراحت می‌گویند: فرآیندهای ویرانگری چون: جنگل‌زدایی، بیابان‌زایی، افزایش مواد آلوده در خاک، استفاده بی‌رویه از آب شیرین، هدررفت انرژی و افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای، همزمان و متناسب با افزایش تولید گوشت در دامداری‌های صنعتی به سرعت تشدید یافته است و سبب شده تا وضعیت پایداری بوم‌شناختی کره زمین به بدترین حالت خود برسد. یک نکته‌ی تکان‌دهنده در این گزارش که می‌توانید در نمودار فوق هم مشاهده کنید، آن است که هر چند شمار جمعیت کره زمین از 1961 تا امروز اندکی بیش از دو برابر افزایش یافته است؛ اما در همین مدّت، تولید گوشت قرمز با جهشی شگفت‌انگیز، بیش از 4 برابر شده است.

به دیگر سخن، مردمی که اینک در کره زمین زندگی ‌می‌کنند، به طور متوسط دو برابر بیشتر از پدران خویش در سال گوشت قرمز مصرف می‌کنند؛ رخدادی که سبب تشدید نگرانی‌های فزاینده‌ای شده که کمترین پیامد آن را می‌توان در روند گرم‌شدن محسوس زمین، کاهش ظرفیت گرمایی، افزایش تفاوت دمای شب و روز و وقوع تلاطم‌های اقلیمی کم‌سابقه و مهیب رهگیری کرد که شاید آخرین و تازه‌ترین شناسه‌اس، وقوع توفان قدرتمند سندی بود که سواحل شرقی آمریکای لاتین تا کانادا را درهم کوبید و فقط در ایالات متحده آمریکا بیش از 50 میلیارد دلار خسارت به بارآورد. این در حالی است که تاکنون، مهم‌ترین خطر گسترش دامداری‌های صنعتی تولید کننده گوشت قرمز را صرفاً در نیاز آبی بالای آن (به طور متوسط هشت برابر همتایان گیاهی‌اش) می‌پنداشتند، در صورتی که در گزارش اخیر آمده است که تولید گاز متان (CH4) از روده‌ی دام‌ها و اکسید نیتروژن از بقایای مدفوع دفع شده از بدن آنها، به مراتب می‌تواند تهدید جدی‌تری برای کاهش توان زیست‌پالایی زمین به شمار آمده و دست کم سهمی 10 الی 35 درصدی را در فرآیند تغییر اقلیم ایفاء کند.

یک بازخورد عدالت‌گریزانه و نامیمون از این میل شدید مردمان کشورهای شمال به مصرف گوشت، آن است که تبعات زیانبارش فقط دامن کشورهای شمال را نگرفته و سبب تشدید تؤامان موج خشکسالی و سیل در کشورهای جنوب هم می‌شود.

چنین است که اینک پیوسته و شتابان بر شمار آن گروه از داوطلبین سبز که می‌کوشند تا خطرات مصرف بی‌رویه گوشت را برای مردم جهان تشریح کرده و جایگزین‌هایی کم‌خطرتر را معرفی کنند، افزوده می‌شود. تمایل روزافزون دانشجویان و طبقات تحصیل‌کرده به کاهش مصرف پروتئین حیوانی در سبد روزانه غذایی‌شان، می‌تواند مؤید این ادعا باشد.

تأملاتی که در طرح انتقال آب به سمنان باید در نظر گرفت

10 پاسخ

طرح‌های انتقال بین حوضه‌ای آب در بین 14 روش موجود برای استحصال آب شیرین (کاریز، رودخانه، چاه، بهره‌گیری از سطوح آبگیر، سدسازی، تصفیه فاضلاب و پساب، بازچرخانی، باروری ابرها، استفاده از یخچال‌های طبیعی، تجهیز و نوسازی شبکه آبیاری، شیرین کردن آب شور باروش تقطیر یا فیلتراسیون و استفاده از یخ‌های قطبی)، یکی از گران‌ترین و خسارت‌بارترین روش‌ها – به محیط زیست – به شمار می‌آیند و اگر با روش شیرین کردن آب هم تلفیق شوند، آنگاه گران‌ترین روش به صورت مطلق برای استحصال آب در دنیا هستند که هزینه انتقال هر متر مکعب آن، به شرط برخورداری از دانش روز و تیم کارشناسی ماهر بین 0.7 تا 2.4 دلار برآورد شده است. شاید از همین رو است که وقتی به پیشینه‌ی مهم‌ترین طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای در کشور نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم که اگر یک اراده قدرتمند سیاسی حامی این طرح‌ها نبود، امکان اجرایی‌شدنش بسیار بعید می‌نمود. به عنوان مثال، نگاه کنید به طرح‌های انتقال آب به استان کرمان همزمان با ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، طرح‌های انتقال آب به یزد در دوران ریاست جمهوری محمّد خاتمی و اینک، طرح انتقال آب از دریای مازندران به استان سمنان در دوران محمود احمدی‌نژاد. این در حالی است که اگر ما بر مبنای ملاحظات اخذ شده از سند مظلوم آمایش سرزمین حرکت می‌کردیم، نباید به رابطه‌ی معنی‌داری با زادگاه هر رییس‌جمهور و انتقال آب به همان مقصد روبرو می‌شدیم!

و شوربختانه در این میان، آنچه که زمین مانده، همانا اعتبار قضاوت‌ها و نظر کارشناسان تصمیم‌ساز و مستقل در دستگاه متولی آب، منابع طبیعی و محیط زیست کشور است که یا اغلب سکوت کرده‌اند و یا نقش محلل علمی برای توجیه کردن این دستورات را ایفا کردند! نکردند؟

به عنوان شاهد و در این یادداشت، به آخرین نمونه از لکنت‌های جدی طرح انتقال آب به سمنان می‌پردازم، باشد که ثبت شود برای آیندگان که بدانند: بودند افرادی که سکوت نکردند …

خبرهای رسیده حکایت از آن دارد که بزرگترین طرح انتقال آب نامتعارف خاورمیانه در ایران در آستانه اجرایی شدن است؛ طرحی که می‌خواهد ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب شور دریای مازندران را از طریق لوله و تونل از نواحی خاوری‌اش به سمنان برساند تا پس از شیرین کردن، مورد استفاده هموطنان عزیز ما در استان سمنان قرار گیرد.

اما شایسته است تا طراحان این پروژه، به چند پرسش اساسی پیش از اجرایی شدن کامل آن پاسخ دهند:

نخست آن که آیا از اندوخته‌های آبی موجود در استان سمنان، هم‌اکنون در سطح پذیرفته شده و معقولی استفاده می‌شود؟ آیا راندمان آبیاری در بخش کشاورزی به میانگین منطقه‌ای آن (حدود 60 درصد) و نه استانداردهای کشورهای شمال (بیش از 80 درصد) نزدیک شده است؟ و آیا میزان ضایعات بخش کشاورزی کمتر از 5 درصد است؟ با استناد به سخنان استاندار پیشین سمنان ، پاسخ پرسش نخست، منفی است. چرا که چندی پیش ایشان نسبت به هدررفت هنگفت آب در بخش کشاورزی استان ابراز گله‌مندی کرده و راندمان آبیاری را در این بخش – با اندکی خوش‌بینی – ۳۵ درصد عنوان کردند. وی گفت: اگر فقط حدود یک پنجم (۴۰ هزار هکتار) از اراضی کشاورزی استان را بتوان به سامانه‌های آبیاری تحت فشار مجهز کرد، آنگاه سالانه ۱۱۰ میلیون متر مکعب در این بخش صرفه جویی می‌شود؛ معنی سخن استاندار محترم آن است که فقط از محل اصلاح راندمان آبیاری در بخش کشاورزی، می‌توان دست کم 50 میلیون مترمکعب بیشتر از کل آبی که قرار است از طریق دریای مازندران به سمنان انتقال داد، بدست آورد.

دوم این که آیا سرانه‌ی آب در دسترس هموطنان ما در استان سمنان کمتر از میانگین کشوری آن است و هم‌اکنون با بحرانی جدی در تأمین آب شرب روبرو هستیم؟

در پاسخ باید اشاره کنم که استان سمنان کم‌تراکم‌ترین استان کشور از نظر شمار ساکنینش است. یعنی در حالی که به طور متوسط سرانه‌ی زمین هر ایرانی ۲٫۳ هکتار است؛ رقم نظیر آن در سمنان به حدود ۱۷٫۱ هکتار می‌رسد. کافی است این رقم را با همین کشور همسایه، پاکستان مقایسه کنیم که از مرز ۰٫۵ هکتار برای هر پاکستانی تجاوز نمی‌کند. حتا بدون توجه به قلمرو پهناور استان سمنان که سبب شده آن را در شمار یکی از هفت استان بزرگ ایران قرار دهد، از نظر جمعیت، این استان با حدود ۵۷۰ هزار نفر جمعیت، سی‌امین استان کشور محسوب می‌شود و فقط ایلام را در پایین دست خود با فاصله‌ای اندک می‌بیند.

در حقیقت از آنجا که سمنانی‌ها سالانه بیش از یک میلیارد و یکصد میلیون مترمکعب آب را در بخش‌های سه گانه کشاورزی، شرب و صنعت مصرف می‌کنند؛ میانگین آب قابل دسترس هر سمنانی با حدود ۱۹۲۷ متر مکعب در سال، بیشتر از میانگین آبی است که سالانه هر ایرانی (کمتر از 1750 متر مکعب) در اختیار دارد.

سوّم این که چنانچه این پروژه عملی شود، با حجم عظیم نمک و دیگر پسماندهای خطرناک تولید شده، چه خواهیم کرد؟

بر بنیاد مطالعاتی که دکتر داودرضا عرب، بخشی از نتایج آن را در همایش انتقال آب بین حوضه‌ای دانشگاه شهرکرد در اردیبهشت ماه سال جاری ارایه داد، سالانه حدود شش میلیون تن نمک وارد دریای مازندران خواهد شد، چرا که غلظت خروجی آب شیرین کن‌ها، 50 گرم بر لیتر یعنی بیش از 4 برابر شوری معمولی کاسپین است. این در حالی است که در این مطالعه به قیمت تمام شده هر مترمکعب آب هم اشاره شده و آن را چند برابر قیمت جهانی آن دانسته است که اصولاً هر نوع توجیهی برای اجرایی شدن این پروژه را با چالش‌هایی جدی مواجه می‌سازد. جالب این که در محاسبه قیمت تمام شده آب، بسیاری از هزینه‌ی تخریب‌های محیط زیستی و اقتصادی اجرای پروژه شامل نابودی 120 هکتار اراضی فاریاب، 21 هکتار باغ، 10 هکتار دیم و 94 هکتار مرتع و جنگل اصولاً دیده نشده است.

یادمان باشد که گونه‌های ارزشمند و اندمیکی در مناطق حفاظت شده خیبوس و انجیل سی (محل عبور لوله‌ها و تونل‌های انتقال آب) وجود دارند مانند شمشاد خزری، زربین، آزاد و اُرس که در صورت اجرای طرح، باید آنها را قطع کرد؛ آن هم در شرایطی که براساس ماده یک قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی مورخ 5/7/71 ، قطع آنها ممنوع است و حتا شگفت‌آورتر آن که این طرح با بند 3 ماده 6 برنامه جامع حفاظت از جنگل‌های شمال کشور مصوب 24/6/82 به شماره 16276ت26239ه مبنی بر حذف فعالیت‌های عمرانی ناسازگار و مخرب جنگل‌های کشور هم آشکارا مغایرت دارد و البته نگارنده هنوز ندیده است که سازمان متولی جنگل‌ها در این خصوص اعلام موضع کند! چرا؟

درمجموع به نظر می‌رسد نوعی تعجیل و شتاب نامعمول برای اجرایی کردن این پروژه، بدون لحاظ شایسته‌ی بررسی‌های مربوط به ارزیابی محیط زیستی و شاخص‌های SOE به چشم می‌خورد که ممکن است عدم توجه بایسته به آنها، فاجعه‌ای مثل انتقال آب ترکمنستان به بار آورد که سبب هدررفت 5.5 میلیارد متر مکعب آب شد و یا بدتر از آن در آرال.

باشد که پس از رفع تناقضات آماری و فراهم کردن فضایی مناسب نقد کارشناسی، بدون تحمیل فشارهای غیر علمی و فنی، بتوان چنین طرح‌هایی را یکبار و برای همیشه مورد بررسی دقیق قرار داده و تکلیف کشور را با دکترین طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای روشن کرد؛ آن هم در شرایطی که آمار هدررفت آب و ضایعات کشاورزی در ایران، یکی از بالاترین نرخ‌ها در سطح منطقه و جهان است.

گفتگو با مدیری که به قاتلین حیوانات می‌گوید: نه!

17 پاسخ

ساعت 8:15 صبح فردا – 14 آبان ماه 1391 – در شصت و هشتمین برنامه محیط زیستی طلوع به سراغ اصغر محمّدی فاضل، رئیس دانشگاه محیط زیست ایران و معاون طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست کشور می‌روم؛ مدیر دانشمند و شجاعی که تقریباً یک تنه در برابر متقاضیان شکار در طبیعت فرسوده‌ و زخم خورده ایران ایستاده و همچنان تلاش می‌کند تا این آتش بس یک طرفه و لرزان را حفظ کند و اجازه دهد به اندوخته‌های جانوری‌ محیط زیست ایران تا دوباره خود را ترمیم کنند.

وی، اخیراً به عنوان یکی از 18 اندیشمند شاخص بین‌المللی معرفی شده که از سوی سازمان ملل متحد برای تهیه‌ی گزارش چشم‌انداز جهانی تنوع زیستی (GBO) در سال 2013 انتخاب شده‌اند.

این انتخاب از بین 50 نامزد معرفی شده از 187 كشور جهان با ارزیابی افراد بر اساس معیارهای تخصص، تجربیات و تسلط كارشناسی، رخداده است و آشکارا نشان از درجه و مقام شامخ علمی آن 18 نفر دارد.

افزون بر آن، چند نهاد معتبر جهانی مانند: اتحادیه اروپا، تسهیلات محیط زیست جهان (GEF)، تسهیلات اطلاعات تنوع زیستی جهانی (GBIF)، كنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های درمعرض خطر(CITES)، مركز جهانی حفاظت برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد(UNEP-WCMC)، برنامه جهانی غذا(WFP) و اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) در تدوین و نظارت بر حسن اجرا و نگارش این گزارش همكاری خواهند كرد.

گفتنی آن که این گزارش قرار است به صورت كتاب و به شش زبان رسمی سازمان ملل متحد چاپ و منتشر شود و در آن، خلاصه‌ای از وضعیت كلی، تجهیز و تحلیل تنوع زیستی جهان، همچنین پایداری و منافع ناشی از استفاده منابع ژنتیكی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

شما خواننده عزیز مهار بیابان‌زایی هم همچنان می‌توانید با شماره پیامک 3000044 با این برنامه در ارتباط بوده و نگارنده را در جریان دیدگاه‌ها، پیشنهادها و انتقادهای سازنده‌تان قرار دهید.

سیاه نمایی را رها کنید، سفیدنمایی را بچسبید!

8 پاسخ

چندی پیش اعلام شد که ایران در تازه‌ترین رتبه‌بندی کشورهای جهان از منظر شاخص سرزمین شاد یا HPI توانسته موقعیت خود را در سال 2012 نسبت به سال 2009 ، 4 پله بهبود ببخشد و از رتبه 81 به 77 در بین 151 کشور مورد بررسی برسد و در حقیقت خود را به صدر جدول نزدیک‌تر سازد . این موفقیت به ویژه زمانی بیشتر اهمیت می‌یابد که بدانیم قدرت‌های تراز اول جهان چون ایالات متحده آمریکا و روسیه در رتبه‌ای بهتر از 105 و 122 نتوانسته‌اند جای گیرند و حتا اغلب رقبای ما در شیخ‌نشین‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس چون کویت، امارات متحده عربی و قطر در بین 10 کشور انتهایی این جدول قرار دارند. با این وجود، تقریباً همه در برابر این خبر خوش سکوت کردند، چه رسانه‌ها، چه مردم، چه تشکل‌های مردم‌نهاد و چه حتا نهاد متولی محیط زیست کشور. انگار کسی این خبرها را جدی نمی‌گیرد، حتا اگر نامش سازمان حفاظت محیط زیست ایران باشد! چرا؟

در رخدادی دیگر، اشاره به حرکت ارزشی یکی از هموطنان عزیزم در منطقه سمیرم به نام غلام امیری کردم که چگونه کوشید تا یک خرس ماده را از غرق شدن در استخر باغش نجات دهد؛ این در حالی بود که اگر او آن خرس را مانند دیگر همشهری‌اش سلاخی می‌کرد، بی‌شک تا مدتها خبر نخست روزنامه‌ها و تارنماها بود! نبود؟

همچنین، وقتی در سالگرد پروتکل مونترال در مورد حفره ازون اشاره به موفقیت ایران کردم، انگار داشتم در خلاء سخن می‌گفتم!

چندی پیش با احسان محمدی، مدیر سختکوش پایگاه اطلاع رسانی زیست بوم گفتگو می‌کردم، او نیز از این مسأله شگفت زده بود و سیاهه‌ی مفصل‌تری از موفقیت‌های محیط زیستی کشورمان در طول چند ماه گذشته را به نگارنده یادآوری کرد که با کمترین عنایت و توجه رسانه‌ای و مردمی روبرو شده است. از او خواستم تا دیدگاهش را که حاوی هفت خبر خوش و افتخار محیط زیستی بود، منتشر کند تا در این باره شاید در فضای رسانه‌ای کشور بتوان بیشتر و جدی‌تر به فراکافت چرایی‌ بازتاب اندکش همت گمارد.

به راستی شما چه فکر می‌کنید؟ چرا کسی موفقیت‌های محمدصادق فرهادی نیا، سید محمد مجابی، فتح الله امیری، صادق صادقی‌زادگان، علی نظری دوست، اصغر محمدی فاضل و … را که جملگی نام ایران را در عرصه‌های ملی و جهانی محیط زیست طنین‌افکن کرده‌اند، نمی‌بیند؟

نگارنده بر این باور است که یکی از عمده‌ترین دلایل عدم توجه درخور اغلب رسانه‌ها، فعالان محیط زیست و عامه‌ی مردم به انتشار چنین اخبار امیدبخشی، ناشی از سیاست‌های انقباضی و سختگیرانه‌ی حاکم بر فضای رسانه‌ای کشور، به ویژه در طول سه سال اخیر بوده است؛ سیاست‌هایی که عامداً یا سهواً انتشار هر تحلیل تلخ و هر انتقاد جدی را با صفت نشر “سیاه‌نمایی” نهی کرده و از اصحاب رسانه می‌خواست تا برای پرنشاط‌کردن فضای جامعه به انتشار خبرهای خوش روی آورند. به سخنی ساده‌تر، با شگردی به نام “سفیدنمایی” به جنگ سیاه‌نمایی رفتند که حاصلش البته، نه‌تنها شوق و نشاط و امید مورد نظر را به همراه نداشت، بلکه نوعی وندالیسم پنهان را در جامعه گستراند. به عنوان شاهد، می‌توان به اُفت معنی‌دار فعالیت اغلب تشکل‌های مردم‌نهاد حوزه‌ی محیط زیست و کاهش چشمگیر تعداد تارنماهای محیط زیستی فعال در فضای مجازی در طول چند سال اخیر اشاره کرد.

شما بگویید: وقتی از قول عالی‌ترین مقام‌های وزارت نیرو (علی ذبیحی، قائم مقام وزیر) اعلام می‌شود که نقش ندانم‌کاری‌های مدیریتی و فشارهای انسانی در بروز فاجعه در دریاچه ارومیه فقط سه درصد است! وقتی با صراحت می‌گویند که در اثر بارورسازی ابرها، سطح آب دریاچه ارومیه 70 سانتی‌متر افزایش یافته، در صورتی که در همان زمان معلوم می‌شود که 31 سانتی‌متر هم کاهش داشته است ! وقتی که اعلام می‌شود افسانه ببر مازندران را با کمک هم‌نوعان سیبریایی‌اش مجدداً زنده خواهیم کرد، اما حتا نمی‌توانیم میزبان خوبی از آن مهمانان بیگناه در تهران باشیم و جملگی را به کشتن می‌دهیم! وقتی با نواختن ساز و دهل از جشن خودکفایی در تولید گندم، حرف می‌زنیم و آنگاه دوباره به یکی از عمده‌ترین کشورهای واردکننده گندم بدل می‌شویم ؛ وقتی با افتخار از طرح‌های بزرگ سدسازی و انتقال آب در سرشاخه‌های کارون و دز و کرخه سخن گفته و اعلام می‌کنیم که خوزستان دیگر هرگز با کابوس کمبود آب با کیفیت روبرو نخواهد شد، اما در همان زمان شاهد مرگ بی‌سابقه بزرگترین نخلستان کشور در اروند کنار هستیم ؛ وقتی مشکل کمبود آب و خشکسالی در جنوب کشور را به گردن غربی‌ها و دزدی ابرها توسط ایشان می‌اندازیم؛ وقتی که بارها اطمینان می‌دهیم که جنگل زیبای ابر را از هر تجاوز و پروژه راهسازی جدیدی محافظت کرده و سپس آن را نقض می‌کنیم و ده‌ها و ده‌ها مورد نظیر آن؛ آیا شنوندگان خبرهای خوش حق ندارند تا پس از آن بمباران سفیدنمایی، به هر رویداد خوش و غرورآفرینی در کشور به دیده تردید بنگرند؟

به نظرم اگر آن زمان که اشتباه کرده و خطایی مدیریتی را در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی مرتکب شدیم، مردانه و صادقانه بر خطای خویش اذعان کرده و عذرخواهی می‌کردیم و به طور همزمان ظرفیت پذیرش نقد و تحلیل را در جامعه افزایش می‌دادیم، امروز هم می‌توانستیم در فضای شادمانه‌تری افتخارات خود را با مردم جشن بگیریم.

امید که یادمان نرود، اگر اعتماد از دست برود؛ همه چیز از دست خواهد رفت.

چرا بهترین تابوت برای پلنگ‌ها هنوز دکل‌های برق است؟!

8 پاسخ

در دومین روز از دیماه 1384، یعنی دقیقن 2504 روز پیش، محیط‌بان‌های اداره کل محیط زیست استان آذربایجان شرقی به سمت یک خرس شلیک کردند که از بد حادثه، به دلیل بی‌غذایی و سرما خود را در محاصره‌ی مردمی شگفت‌زده و ترسیده در حومه شهر تبریز یافته بود. بعدها و در مواجهه با عتراض فعالین محیط زیست و طرفداران حقوق حیوانات، اعلام شد که متأسفانه به دلیل عدم تجهیز یگان‌های حفاظت سازمان به اسلحه‌های برخوردار از فشنگ بیهوشی، چنین جنایتی، آن هم در حضور دوربین‌های تلویزیون رخ داد و همه قول دادند تا به زودی این لکنت جدی واحد محیط بانی سازمان برطرف شود؛ اینک اما به رغم گذشتن حدود هفت سال از آن ماجرا، همچنان و با شگفتی درمی‌یابیم که یک پلنگ در اطراف شهرستان دماوند، به همین دلیل و توسط آنهایی که حقوق می‌گیرند تا حافظ امنیت زیستمندان ارزشمند وطن باشند، به قتل رسید! چرا؟ آیا فرصتی به درازای 2500 روز برای تجهیز ناوگان آقایان به سلاح بیهوشی کافی نیست؟ یا مشکل درجای دیگری است؟ و آیا پلنگ‌ها حق ندارند که از ترس چنین مردم و نگهبان‌هایی، کماکان به دکل‌های برق پناه برده و مظلومانه بمیرند؟

یادداشت امروزم که همزمان در صفحه 12 از شماره امروز روزنامه قانون هم منتشر شده است، به این تراژدی شرم‌آور می‌پردازد؛ آن هم در کشوری که می‌تواند بزرگترین و بلندترین سد خاکی و بتونی جهان را بسازد، صاحب یکی از 5 برج مخابراتی مرتفع دنیا باشد؛ در باشگاه هسته‌ای عضویت داشته باشد، بزرگترین بیمارستان خاورمیانه را دارا باشد و مجموع اندوخته‌‌های گاز و نفتش در دنیا بی‌رقیب باشد و آنگاه سازمان متولی محیط زیست آن، عاجز از تجهیز ادارات کل محیط زیستش به اسلحه‌های برخوردار از فشنگ‌های بیهوشی باشد! آیا دردآور نیست؟

یکی از وظایف مهم سازمان‌های متولی حفاظت از محیط زیست در هر کشوری از جمله ایران، ظرفیت‌سازی اطلاعاتی و فراهم کردن بسترهای مناسب برای آموزش شهروندان است؛ آموزشی که هم منجر به آشنایی با مواهب طبیعی شود، هم دلایل اهمیت میراث‌های طبیعی گیاهی و جانوری را در نزد مردم آشکارتر سازد و هم چگونگی رفتار با زیستمندان را به ویژه در محیط های طبیعی بیاموزند.

چنین تمهیداتی سبب می‌شود تا در مواجهه احتمالی مردم و حیات وحش، امنیت جانی هر دو به بایسته‌ترین شکل ممکن حفظ شده و خطری متوجه ذخایر ژنتیکی و زیگونگی حیات نشود؛ رویکردی که می‌تواند بسیار کارساز و سودمند باشد، به خصوص اگر در مورد آن دسته از حیوانات وحشی که در سیاهه‌ی گونه‌های در معرض انقراض قرار گرفته‌اند، مورد استفاده قرار گیرد.

از همین رو، نخستین انتظاری که از مأمورین سازمان حفاظت محیط زیست – به ویژه آنهایی که در معاونت طبیعی مشغول انجام وظیفه هستند – می‌رود؛ آن است که به خوبی آموزش‌های لازم را برای رؤیارویی با حیوانات وحشی دیده و بتوانند در هنگام ضرورت و نزدیکی آنها به سکونت‌گاه‌های انسانی، ضمن حفظ جان حیوانات، تمهیداتی فراهم آورند تا مردم منطقه هم آسیب نبینند.

با این وجود، متأسفانه هر از چند گاه گزارش‌هایی مأیوس‌کننده منتشر می‌شود که نشان می‌دهد: انگار فرق چندانی بین یک محیط بان و مسئول اداره محیط زیست با یک شهروند عادی در مواجهه با حیات وحش وجود ندارد! چرا که هر دو دستپاچه شده، ترس سراسر وجودشان را می‌گیرد و وقتی حیوان نگونبخت به آنها حمله‌ور می‌شود، چاره‌ای بهتر از شلیک مستقیم به او و پایان دادن به زندگیش ندارند!

همان طور که اشاره کردم، چندی پیش چنین ماجرایی در اطراف شهر تبریز رخداد که در یک حرکت غرورآفرین و به کمک مأمورین سازمان حفاظت محیط زیست، نیروی انتظامی و سازمان آتشنشانی، آن هم وقتی که خبرنگاران و دوربین‌های تلویزیونی هم در محل مستقر بودند؛ یک خرس قهوه‌ای نادر با ضرب گلوله مأمورین کشته شد. ماجرای تلخی که همچنان ادامه دارد، به نحوی که در کمتر از سه ماه گذشته، دست‌‌کم چهار خرس و سه پلنگ دیگر کشته شده‌اند که شاید آخرین مورد آن که همین چند روز پیش در اطراف شهرستان دماوند – منطقه کوه سفید – رخداد، از همه شگفت‌آورتر و در عین حال شرم‌آورتر باشد! چرا که پس از گزارش حمله یک گربه سان به شهروندی دماوندی، بلافاصله مأمورین سازمان حفاظت محیط زیست منطقه در محل حاضر شده و ضمن آن که جانور وحشی را پلنگ شناسایی می‌کنند، پس از آن که دو نفر از ایشان، از جمله رییس اداره حفاظت محیط زیست دماوند، مورد حمله پلنگ زخمی قرار گرفته و خود مجروح می‌شوند ؛ آن جاندار بینوا و ترسیده و زخمی را با شلیک چند گلوله از پای درمی‌آورند! یعنی درست همان کاری که مردم عادی در چنین مواقعی انجام می‌دهند، تازه بدون آن که اغلب خود هم مجروح شوند!

همان طور که آشکار است، به نظر می‌رسد با توجه به شمار اندک گربه سانان و خرس‌های باقیمانده در طبیعت ایران، لازم است تا سازمان حفاظت محیط زیست کشور، قبل از آن که از مردم بخواهد تا از جان چند جاندار باقیمانده در حیات وحش حراست کنند؛ خودش چنین کرده و ضمن تجهیز یگان حفاظت به اسلحه‌های مجهز به فشنگ بیهوشی، فکری هم برای آموزش پرسنلش انجام دهد تا دیگر چنین خبرهای خجالت‌آوری در فضای جامعه منتشر نشده و جایگاه و وقار سازمان در نزد مردم و فعالان محیط زیست، از این بیشتر سقوط نکرده و کاهش نیابد.

شادمانی ایرانیان از منظر سرانه مصرف گل، غمبار است!

8 پاسخ

هفته‌ی گذشته یکی از دوستانم را دیدم که به تازگی از کره جنوبی بازگشته بود. گفتم: عکس‌العمل آنها در مواجهه با خبر شکست تیم فوتبال‌شان از ما چه بود؟ گفت: من اصلاً خبر نداشتم که تیم ما با کره‌ جنوبی بازی دارد و سرگرم تهیه متن سخنرانی‌ام بودم؛ اما صبح روز بعد از بازی، وقتی که وارد سالن کنفرانس شدم، دیدم همه به افتخار من دست می‌زنند و گل می‌دهند و تبریک می‌گویند! و تازه آن زمان بود که دریافتم: ایران برده است …
و من دریافتم که در حقیقت آنها برده‌اند؛ آنهایی که در ورزشگاه آزادی هم آن حرکت شریف و مسئولیت‌شناسانه را انجام دادند و در پایتخت خود – سئول – نیز، پس از شکست تیم محبوب‌شان، با یک ایرانی آن‌گونه مؤدبانه و مهربانانه برخورد کرده و به او تبریک گفتند.
داشتم فکر می‌کردم که اگر وضعیت برعکس بود، ما چه پژواکی نشان می‌دادیم که یاد تیتر نخست برخی از روزنامه‌های ورزشی خودمان در فردای روز پیروزی افتادم که چگونه نوشته بودند: “تیر کاپیتان جواد در قلب یاران جومونگ!”

راستی چرا اینگونه شدیم؟ و چرا آن گونه که شایسته است، رهبران و سیاستگزاران جامعه متوجه این خشم و کینه و تحریم لبخند جامعه نیستند؟ خشمی که می‌تواند بنیان‌ها و شالوده‌ی نظام اجتماعی را بلرزاند و خود بارزترین شاخص تشدید فرآیندی ویران‌گر باشد که من آن را “بیابان‌زایی انسانی” می‌نامم و پیش‌تر هم در همین تارنما بارها در موردش نوشته‌ام.

اینک می‌خواهم از همان گل‌هایی شروع کنم که شهروندان سئول، به هموطن ما دادند تا شهد شیرین گلی که تیم فوتبال ما توسط جواد نکونام به آنها زد را کامل کنند؛ اما در حقیقت، گل واقعی را ما خوردیم! نخوردیم؟

اخیراً، منصور واعظی، دبیر شورای فرهنگ عمومی به عنوان متولّی درج مناسبت‌های رسمی در تقویم سالانه کشور، خبر از افزوده شدن 12 مناسبت جدید در تقویم سال 1392 داد . یکی از آن مناسبت‌ها، ورود دوباره روز ایمنی در برابر زلزله و بلایای طبیعی (20 مهر) بود؛ مناسبتی که از سال 1389 به ناگهان و به همراه روز ملّی گل و گیاه از تقویم‌ها حذف شدند؛ آن هم در کشوری که یکی از مهم‌ترین خطرات بالقوه‌ی آن، استقرار تقریباً تمامی گستره‌اش بر روی کمربند زلزله‌خیز جهان است. خوشبختانه اما با اعتراض نخبگان و فعالین این حوزه، مجدداً از سال آینده این مناسبت به تقویم‌ها بازخواهد گشت. با این وجود، همچنان خبری از بازگشت روز ملی گل و گیاه به تقویم‌های رسمی کشور نیست. در صورتی که اعتراض رؤسای سندیکاهای تولید گل و گیاه در سراسر کشور و بسیاری از طبیعت دوستان همچنان به این روند ادامه دارد! چرا؟

اهمیت و حساسیت مسأله، زمانی حادتر می‌شود که بدانیم، میزان مصرف سرانه گل در ایران با حدود هفت شاخه در سال ، کمتر از یک بیستم میانگین‌های جهانی آن – یعنی 150 شاخه در سال – است؛ این در حالی است که مردم ساکن در اغلب کشورهای عضو اتحادیه اروپا، حتا در همین بحران اقتصادی، همچنان و به طور متوسط سالی 300 شاخه گل مصرف کرده و به آنهایی که دوست‌شان دارند، هدیه می‌دهند. در حقیقت، وضعیت در کشور چنان نگران کننده است که به گفته غلامحسین سلطان محمدی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان گل و گیاه استان تهران، نیمی از مردم ایران، سالی یکبار هم گل نمی‌خرند ! این در حالی است که تجارت و صادرات گل در جهان، در شمار یکی از پردرآمدترین خدماتی است که هم می‌تواند به اشتغال‌زایی و افزایش درآمد سرانه مردم کمک کند و هم بسیاری از مشکلات مربوط به تولید محصولات آلوده کشاورزی و نگرانی از آلایندگی منابع آب و خاک را به کمینه می‌رساند؛ اما متأسفانه سهم ایران از تجارت 30 میلیارد دلاری گل و گیاه در جهان حتا به 20 میلیون دلار هم نمی‌رسد و سبب شده تا رتبه کشورمان در بین 117 کشور صادرکننده گل، در جایگاه نازل 107 قرار بگیرد .

در عوض و متناسب با کاهش اشتیاق ایرانیان برای هدیه دادن گل به یکدیگر، آمار نزاع‌های خیابانی به ازای هر یکصدهزار نفر جمعیت، شتابان در حال افزایش است و بسیاری از بزهکاری‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی به رشد نگران کننده خود ادامه می‌دهد.

از این رو، به نظر می‌رسد چنانچه دولت و بنگاه‌های اقتصادی مرتبط بکوشند تا افزایش مصرف و صادرات گل را در اولویت شایسته‌تری قرار دهند، هم با مردمانی شادتر روبرو خواهیم شد که راندمان کاری مطلوب‌تری را نیز از خود بروز می‌دهند و هم هزینه‌های مربوط به بهداشت و درمان و کلانتری و زندان به شکل امیدوارانه‌ای کاهش خواهد یافت. زیرا به تجربه ثابت شده، مردمی که در خیابان به یکدیگر لبخند می‌زنند، در چهارراه‌های زندگی، کمتر با یکدیگر گلاویز می‌شوند.

باشد که تا فرصت باقی است، به عنوان یک اقدام نمادین و دلگرم‌کننده هم که شده، دولتی که صفت خود را “مهرورز” نهاده است، دوباره روز ملّی گل و گیاه را به تقویم رسمی کشور بازگرداند و فرهنگ اهدای گل را به عنوان نمادی از مهرورزی، بایسته‌تر پاس دارد.

پاره‌ای از بازخوردهای این یادداشت در:
– روزنامه اعتماد
– خبرگزاری ایسنا
– تابناک
– خبر نت

– خبرخوان سریع

– زیست بوم

– پایگاه خبری تحلیلی شهرستان بختگان

– وب سایت خبری تحلیلی نایبند

درس هایی از چین برای مهار بیابان زایی در ایران!

5 پاسخ

فردا – هفتم آبان ماه 1391 – در شصت و هفتمین برنامه محیط زیستی طلوع که روزهای یکشنبه هر هفته از ساعت 8:15 صبح در شبکه چهارم سیما به صورت زنده بر روی آنتن می‌رود، به بررسی تجربیات چین در مهار بیابان‌زایی خواهیم پرداخت؛ کشوری که نه فقط در حوزه‌ی مقابله با بیابان‌زایی که در حوزه‌ اقتصادی هم شتابان دارد همه‌ی رقبای خود را پشت سرمی‌نهد و می‌رود تا به جدی‌ترین رقیب آمریکا و اتحادیه اروپا در جهان بدل شود.

از همین رو، با توجه به مأموریتی که اخیراً دوست و همکار عزیزم، دکتر محمّد خسروشاهی – رییس بخش تحقیقات بیابان در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور – به آن کشور داشت تا از نزدیک در جریان روش‌های مهاربیابان‌زایی در چین قرار گیرد، خواهیم کوشید تا مهم‌ترین آن دستاوردها را نمایش داده و با بینندگان عزیز و علاقه‌مند به طبیعت وطن به اشتراک نهیم. شما می‌توانید همچنان از طریق شماره پیامک 3000044، دیدگاه‌ها، انتقادها و پیشنهادهای خود را برای افزایش عیار این برنامه به طلوع ارسال دارید.

سیمای منابع طبیعی و آبخیزهای ایران

17 پاسخ

عنوان این یادداشت، نام کتابی است که اخیراً به همت سیّد عطا رضایی و توسط انتشارات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور منتشر شده است. این کتاب در هفت فصل کوشیده است تا چهره‌ای مجمل از دارایی‌های موجود در حوزه منابع طبیعی کشور را به نمایش نهد. نویسندگان این مجموعه به ترتیب فصول ارایه شده عبارتند از: سیّد عطا رضایی، خسروثاقب طالبی، مرتضی ابراهیمی رستاقی، نگهدار اسکندری، فاطمه مهدوی، محمّد خسروشاهی، محمّد درویش، روزبه اجلالی، محمّدرضا شجاعی و سیّد محمّد حسین لباسچی.

همان طور که اشاره شد، نگارنده نیز در نگارش فصل چهارم (بیابان‌های ایران) و فصل ششم (امکانات اقتصادی سرزمین‌های خشک ایران) از این کتاب مشارکت داشته است.

کتاب حاضر به قیمت 150 هزار ریال و توسط نشر پونه به شماره تلفن: 77605798 قابل تهیه است. همچنین، برای اطلاعات بیشتر، می‌توانید مستقیماً با آقای دکتر سیّد عطا رضایی با شماره همراه : 09122979706 در تماس باشید.

خوشحال می‌شوم تا دیدگاه‌های شما خوانندگان عزیز مهار بیابان‌زایی را در باره محتوای این کتاب 304 صفحه‌ای، به ویژه فصول چهارم و ششم آن بدانم.

برگرهایی که بلوط‌ ها را زغال می‌کنند و آسمان را آلوده!

17 پاسخ

پژوهشی که اینک می‌خواهم به تحلیل ستاده‌های آن بپردازم، برای خیل عظیم دوستداران همبرگر می‌تواند بسیار غم‌انگیز و باورنکردنی باشد و حتا اثرات بازدارنده آن به مراتب بیشتر از کشف حیرت‌انگیز یکی از هموطنان عزیزم در دیار قم، است! نیست؟

و امّا ماجرا چیست و چگونه آغاز شد؟

در هیجدهمین روز از سپتامبر 2012، دانشمندان دپارتمان محیط زیست دانشگاه کالیفرنیا (CE-Cert)، نتایج پژوهشی را منتشر کردند که احتمالاً هیچ کس را به اندازه خودشان حیرت زده نکرد! آنها با بررسی سازوکار پختن فست‌فودهایی چون همبرگر بر روی کباب‌پزهای زغالی و تجاری در رستوران‌های چند شهر ایالات کالیفرنیا، از جمله لس‌آنجلس، با شگفتی دریافتند: میزان آلایندگی هوا ناشی از پختن یک همبرگر برابر است با مقدار ذرات خطرناکی که از موتور دیزلی یک کامیون 18 چرخ پس از 143 مایل رانندگی در یک آزادراه، ایجاد شده و در نیوار (اتمسفر) منتشرمی‌شود.

این در حالی است که سالانه هزاران نفر از ساکنان کلان‌شهرهای بزرگ در ایران و جهان در اثر آلودگی هوا جان داده یا دچار بیماری‌های حاد و مزمن می‌شوند؛ بیماری‌هایی که درمان آنها، هزینه‌های گزافی را بر دولت و شهروندان تحمیل می‌کند. به دیگر سخن به نظر می‌رسد، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش آلودگی هوا در سکونتگاه‌های انسانی که تاکنون به صورت کامل از ذهن‌ها مغفول مانده، همانا نحوه‌ی تجاری کباب کردن گوشت و زغالی‌کردن برگر باشد؛ فرآیندی که عملاً هیچ تمهید یا مقررات و شیوه‌نامه‌ای برای مهار این پدیده‌ی خوفناک و تشدیدکننده‌ی آلودگی پیش‌بینی و تدارک دیده نشده است. از همین رو، اینک گروهی از متخصصان سرگرم بررسی مجدد سازوکار و فرآیند پختن خوراکی‌های گوشتی، به ویژه به صورت کباب شده هستند؛ معضلی که شاید در هیچ جا به اندازه ایران که یکی از مشهورترین غذاهای ملّی‌اش چلوکباب باشد، حاد نیست! هست؟

به عبارت دیگر، ستاده‌های جدید پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیا نشان داد که فرآیند تولید مواد غذایی گوشتی در مقایسه با همتایان غذایی گیاهی‌اش، خطر جدیدتری افزون بر خطراتی که تاکنون کشف شده بودند هم ممکن است دربرداشته باشد. زیرا همانگونه که چند ماه قبل دانشمندان سوئدی در پژوهشکده‌ی بین‌المللی منابع آب در شهر استکهلم (SIWI) نشان دادند ، نه‌تنها رژیم گوشتخواری می‌تواند تاراج اندوخته‌های آب شیرین جهان را شتاب بخشد؛ نه تنها سبب‌ساز انتشار 51 درصد از کل گازهای گلخانه‌ای را فراهم می‌آورد و نه‌تنها نرخ فرسایش آبی و بادی و جابجایی خاک را بیشتر کرده و بر وخامت پدیده‌ای چون ریزگردها در مناطق آسیب‌پذیری چون جنوب باختری آسیا می‌افزاید؛ بلکه اینک مشخص شده که به طور مستقیم، ‌هر برگر زغالی می تواند بیش از دو برابر یک کامیون 18 چرخ هوا را هم آلوده ساخته و نفس‌تنگی آدم‌ها را کامل کند!

به دیگر سخن، هر چقدر که پروتئین حیوانی در سبد غذایی مردم، حضوری پررنگ‌تر داشته باشد، می‌توان انتظار داشت که منابع آب شیرین هم با تهدید جدی‌تری روبرو ‌شوند؛ شدت آب‌شدن یخ‌ها در جنوبگان و شمالگان هم افزایش یابد، فرآیند تغییر اقلیم و جهان‌گرمایی تسریع شود و کابوس خشکسالی بیش از گذشته مردم ساکن در مناطق آسیب‌پذیری چون نوار 35 درجه عرض شمالی، مثل ایران را جدی‌تر تهدید کند.

و اینها همه در حالی است که می‌دانیم از منظر شاخص‌های سلامتی و بدون توجه به معیارهای اخلاق در محیط زیست هم، حذف برگرهای زغالی و دیگر فست‌فودها ار رژیم غذایی، به مراتب بر کیفیت زندگی، کاهش خدمات درمانی و افزایش طول عمر می‌افزاید.

بنابراین، اینک در شرایطی که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین رویشگاه جنگلی کشور در باختر وطن موسوم به زاگرس با بدترین شرایط بوم‌شناختی‌اش روبروست؛ در شرایطی که حدود 30 درصد از گستره‌ی شش میلیون هکتاری آن با خطر خشکیدگی مواجه شده ؛ در شرایطی که همچنان هزاران هکتار از این رویشگاه‌ها طعمه‌ی کوره‌های زغال می‌شود تا حرارتی متبوع برای به سیخ کشیدن گوشت حیوانات بیگناه را فراهم کند و در شرایطی که شمارش معکوس برای خشک شدن اندک تالاب‌های موجود در این منطقه مانند گندمان هم به صدا درآمده است؛ آیا بهتر و سزاوارانه‌تر نیست که بکوشیم تا مصرف گوشت، به ویژه گوشت قرمز را اگر نمی‌توانیم قطع کنیم، دست‌کم به کمینه برسانیم و یا حداقل، کباب کردن گوشت را متوقف سازیم؟