هفته‌ي گذشته به منظور ارزيابي روند پيشرفت طرح ملّي خويش با عنوان: «تهيه‌ي نقشه‌ي حساسيت اراضي به بيابان‌زايي با استفاده از روش اصلاح شده فائو و يونپ در حوضه آبخيز درياچه نمك» مهمان همكاران عزيزم در ايستگاه تحقيقات مناطق خشك شهرستان كاشان بودم. در جريان اين مأموريت، فرصتي دست داد تا از تپه‌هاي 9 هزارساله و باستاني سيلك (Sialk) كاشان بازديد كرده و به مشاهده‌ي يافته‌هاي ارزشمند باستان‌شناسي در منطقه بپردازيم.
يك نكته‌ي جالب كه از طرف مسئول و راهنماي كهنسال اين منطقه براي ما عنوان شد، ساخته شدن بناي عظيم زيگورات كاشان با استفاده از 2.5 ميليون قطعه خشت 40 كيلويي بوده است؛ خشت‌هايي كه در آن از كاه و كلش فراواني براي افزايش مقاومت و ايستايي آن استفاده شده است. به ديگر سخن، ساخت چنين بناي عظيمي با اين حجم كم‌نظير از كاه، گواه آباداني و رونق بسيار زياد كشت و كار و زراعت در 9 هزار سال پيش دارد؛ رونق و آبادي و سرسبزي‌اي كه ديگر از آن خبري نيست!
و در عوض اين، ناهمواري‌هاي مواج ريگ‌بلند است كه سكونتگاه‌هاي انساني را به مبارزه مي‌طلبد. افزون بر آن، سطح ايستابي سفره‌هاي آب زيرزميني منطقه نيز به شدت كاهش يافته است. اين در حالي است كه بر بنياد يافته‌هاي ديرين‌شناسان به سرپرستي دكتر كريشمن فرانسوي، دست‌كم دو رودخانه‌ي پرآب و دايمي از نزديكي سيلك عبور مي‌كرده است! شناسه‌هايي كه نشان مي‌دهند روند اُفت كارايي سرزمين مادري در طول 10 هزار سال گذشته چگونه بوده است.
خوانندگان گرامي مهاربيابان‌زايي، پيش‌تر از تجربه‌ي مشابه افلاطون در همين تارنما آگاه شده‌اند؛ تجربه‌اي كه با افزايش غناي مطالعات ديرين‌شناسي و هم‌افزايي دانش‌هاي بين‌رشته‌اي مي‌توان بر كيفيت و بهره‌مندي آن در زيست محيط وطن نيز افزود.
اما چند حاشيه:
1- تماشاي يكي از كهن‌ترين گردن‌آويزهاي شناخته شده در جهان در موزه‌ي سيلك، حقيقتاً دريافت نابي را منتقل مي‌كند؛ دريافتي كه نشان مي‌دهد: زنان ايراني – دست‌كم در 5 هزار سال پيش هم – براي افزايش جذابيت‌هاي ديداري خويش از زيورآلات استفاده مي‌كرده‌اند!
2- مسئول منطقه به ما گفت كه تا سال 1378، اين تپه‌ها فاقد هر نوع مراقبت و مديريتي بوده‌اند؛ در حالي كه بيش از 70 سال از نخستين‌كاوش‌هاي باستان‌شناسي در اين منطقه مي‌گذرد (دربيست و چهارم شهريور سال 1310 تپه‌هاي سيلك كاشان در سياهه‌ي آثار ملّي ايران با شماره 38 به ثبت رسيده است). در حقيقت، تا همين چند سال پيش، تپه‌هاي سيلك جولانگاه موتورسواران و معتادان مواد مخدر بوده، به شكلي كه در هنگام ساماندهي مجموعه‌ي حاضر و پاكسازي آن، بيش از 2500 سرنگ آلوده در منطقه كشف و منهدم شده است!
3- متأسفانه هنوز هم ميزان مديريت و كيفيت سرمايه‌گذاري براي حراست از اين مجموعه‌ي بي‌نظير، كافي نيست و به نظر مي‌رسد براي جلوگيري از آسيب بيشتر اين سازه‌ي عظيم خشت و گل از گزند فرآيندهاي طبيعي، بايد هر چه زودتر آن را مسقف كرد.
4- كشف يك شمايل از دو گاو كه كره زمين را نگه داشته‌اند، يكي ديگر از نكات عجيب و حيرت‌انگيز كيفيت و غناي تمدن ايران باستان را در سرزمين مادري نشان مي‌دهد.
