در سال 2002، سالی که بر پیشانی‌اش، عنوان سال جهانی کوهستان نقش بسته بود؛ نمایندگان عضو مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب کردند تا از این پس در یازدهم دسامبر هر سال، جهانیان در گرامیداشت کوهستان‌ها مراسمی برپای دارند. امسال، دهمین سالی است که این مراسم در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران برپاشده و می‌شود. به همین مناسبت، امروز در هفتاد و سومین برنامه محیط زیستی طلوع می‌کوشم تا به اتفاق عباس محمدی، مدیر گروه دیده‌بان کوهستان و آقای قربانی – از راهنمایان تورهای غارنوردی – به کوه‌ها و غارهای ایران بپردازیم و فرازها و فرودهای این ارزشمندترین پاره‌های ضامن تداوم حیات در فلات ایران را واکاوی کنیم.

    یادمان باشد که كوه‌ها همه‌ي آن چيزهايي را برای بشر تداعی می‌سازند که با استقامت، بلندپروازي و حفيرشمردن مشكلات عجین شده است. حقیقت آن است که وقتی کوه می‌روی و از آن بالا به شهر و آدم‌هايش نگاه كني، تازه درمي‌يابي كه چقدر بزرگي و تا چه اندازه آن چه را كه بزرگ مي‌پنداشتي و عظيم تصورش مي‌كردي، ريز است و قابل صرف‌نظر كردن!

    اگر آدم‌هايي را كه روزگاري از عمرشان را در كوه سپري كرده باشند، بشناسي؛ خوب مي‌فهمي كه چه مي‌گويم؟

    عباث جعفري يكي از آن انسان‌هاي فرازميني بود كه هرگز گرايه‌هاي آدم‌زميني‌ها نتوانست او را جذب كند كه هيچ؛ در مواجهه با ادا و اصول‌هاي اين پاييني‌ها اغلب خنده‌اش مي‌گرفت! نمي‌گرفت؟

    امّا فارغ از اين نازك‌انديشي‌هاي فرازميني! كوهستان‌ها در پايداري و ماندگاري و نشاط و شادابي مردمان پاياب‌نشين نقشي انكار ناشدني دارند.

    ما بايد نشان دهيم كه مانند مردمان سر رود، آب را مي‌فهميم و تمام تلاش‌مان را كرده و خواهيم كرد تا آن را نه‌تنها گل‌آلود نسازيم، بلكه با حفاظت و حراست از سبزينه‌هاي خوش رنگ و بوي كوهستان‌ها، بيش از پيش به زلاليت و شفافيتش كمك كنيم.

    كوه‌ها بزرگترين و قابل اعتماد‌ترين اندوخته‌گاه‌هاي آب شيرين جهان هستند؛ سرزميني كه از نعمت داشتن كوهستان محروم باشد؛ هرگز نخواهد توانست كابوس زوال تمدن خويش را به افسانه بدل سازد.

    و ايران ما، سرزمين مقدس و عزيز من و تو از اين منظر جايگاهي استثنايي دارد؛ جايگاهي كه سبب شده به رغم قرار گرفتن در خشك‌ترين نوار جغرافيايي جهان (عرض 35 درجه شمالي) همچنان با 400 ميليارد متر مكعب ريزش‌هاي آسماني در سال، زندگي پايسته‌‌اي براي زيستمندانش به ارمغان آورد. نزديك به 6 هزار متر اختلاف ارتفاع در پهنه‌اي كه فقط 1.2 درصد از خشكي‌هاي جهان را به خود اختصاص داده؛ گواه آن است كه مادر طبيعت، ايرانيان را بسيار دوست دارد و ما بايد ثابت كنيم كه سزاوار اين مهرورزي كم‌نظير هستيم.

    يادمان باشد كه مردمان برلين حاضرند ميلياردها يورو هزينه كنند تا فقط يك كوه هزارمتري بدست آورند؛ پس چگونه است كه ما سجده‌ي شكر براي داشتن دماوند و دنا و سبلان و تفتان و سهند و الوند و آرارات و بينالود و بابا موسي و توچال و … به جا نمي‌آوريم و قدر اين آيه‌هاي استوار زمين را در این کهن بوم و بر نمي‌دانيم.

    چگونه است كه كوهستان‌ها را به زباله‌دان بدل كرده و ميزان نرخ فرسايش آبي را در آنها تا 100 تن در هكتار افزايش داده و مي‌دهيم؟ آیا هیچ می دانیم که البرز مرکزی را در بیخ گوش تهران خطر بیابان زایی تهدید می کند؟!

    مطابق معمول با ما با شماره پیامک 3000044 می‌توانید همراه باشید.

    اخیراً کار تهیه نقشه‌ی جامع علمی بخش کشاورزی به مراحل نهایی آن رسیده و به گفته دکتر محمدرضا نوتاش – مدیر طرح تدوین نقشه جامع علمی کشاورزی – قرار است به زودی، پس از جمع‌بندی آخرین نظرات کارشناسی پیرامون محتوای بندهای هفت‌گانه آن، برای تصویب نهایی در اختیار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گیرد. این نقشه که در راستای تهیه‌ی نقشه‌ی کلان علمی کشور و برآمده از اهداف بلند مندرج در سند چشم انداز 20 ساله ایران 1404 تنظیم شده است؛ تأکید کرده که قرار است جمهوری اسلامی ایران در سال 1404 هجری شمسی، هم در تولید محصولات اساسی (مثل گندم) به خودکفایی رسد و هم صادرات مواد غذایی سالم و پاک را تجربه کند؛ سیمایی که آشکارا در صورت تحقق می‌تواند توانمندی ایران را در حوزه‌ی امنیت غذایی به رخ رقیبان و همسایگانش در منطقه و جهان کشد. در عین حال، از آنجا که در سند چشم‌انداز 20 ساله، به درستی تأکید شده که دستیابی به رفاه ملی در گرو برخورداری ایرانیان از محیط زیست مطلوب است؛ در بندهای سوم و هفتم از چشم‌انداز بخش کشاورزی در افق 1404 هم تأکید شده که این مهم، ضمن رعایت اصول حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی، محیط زیست و ذخایر ژنتیکی کشور و بر بنیاد دانش مبتنی بر مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز استوار خواهد بود. نکته‌ای که به طرز معنی‌داری می‌تواند نگرانی فعالان حوزه محیط زیست و منابع طبیعی را از عواقب سیاست‌های یک سویه برای دستیابی به خودکفایی در بخش کشاورزی و به هر قیمت، کاهش می‌دهد. با این وجود، به نظر می‌رسد همچنان برای دستیابی به چنین اهداف بلندی، سخت‌افزار و نرم‌افزار لازم در حوزه‌ی نظام بودجه‌ریزی و تدوین برنامه‌های پنج‌ساله دیده نشده است. به عنوان مثال، در حالی که در بند نخست از اهداف سیزده‌گانه کلان نظام فناوری علم و کشاورزی (مصوب کمیسیون نقشه جامع کشاورزی در مورخ 24 مهرماه 1391)، به صراحت قید شده که ایران باید به کسب مقام نخست و مرجعیت علم و فناوری بخش کشاورزی در سطح منطقه و جهان اسلام دست یابد؛ می‌بینیم که نمایندگان مجلس، دولت را مؤظف کرده‌اند تا پایان برنامه پنجم توسعه، راندمان آبیاری را به 42.5 درصد افزایش دهد. در صورتی که هم‌اکنون میانگین راندمان آبیاری در سطح منطقه چیزی در حدود 60 درصد است و البته استاندارهای جهانی آن در کشورهای اتحادیه اروپا و برخی از ایالت‌های آمریکا، رقمی بالای 80 درصد گزارش می‌شود. به دیگر سخن، اگر قرار است به مرجعیت علمی کشاورزی در منطقه بدل شویم، باید دست‌کم در حوزه راندمان آبیاری و ضایعات بخش کشاورزی، جهشی بزرگ و واقعی را بیافرینیم. در صورتی که به گفته سید رحیم سجادی، معاون آب، خاک و صنایع وزارت جهاد کشاورزی، با اعتبارات تخصیص یافته به وزارت جهاد کشاورزی، حتی نمی‌توانیم اهداف مندرج در برنامه پنجم توسعه را محقق سازیم که البته آن اهداف هم بسیار پایین‌تر از انتظار تعیین شده است!

    امیدوارم تا فرصت باقی است، تهیه کنندگان این نقشه بتوانند کلان‌نگران و برنامه‌ریزان کشور را قانع کنند که یا آنها باید در حمایت‌های مالی و نرم‌افزاری خود در بخش کشاورزی تغییری معنادار و مهم دهند و یا بپذیرند که درج چنین‌بلندپروازی‌هایی که از پشتوانه لازم و حمایت‌های بایسته بدنه‌ی دولت و حکومت برخوردار نیست، تا چه اندازه می‌تواند آسیبش در افق 1404 (یعنی کمتر از 13 سال دیگر) بیشتر از منافعش باشد. یادمان باشد که همچنان جهت‌گیری غالب برنامه‌ها و بودجه‌ها بر بنیاد افزایش آب قابل دسترس در بخش کشاورزی است، به همین دلیل می‌بینیم که فقط بودجه بخش سدسازی و طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای به تنهایی چند برابر کل بودجه وزارت جهاد کشاورزی در طول برنامه پنج ساله است. در صورتی که چه فایده دارد آب بیشتر در اختیار بخشی قرار دهیم که رسماً اعلام می‌کند حتا تا پایان برنامه پنج ساله پنجم هم نمی‌تواند بیشتر از 40 درصد از آب تخصیص یافته به خودش را در چرخه‌ی تولید به کار انداخته و مهار سازد. آیا این مصداق بارز حیف و میل اموال و سرمایه‌های ملک و ملت نیست؟