بایگانی دسته: بيابان و بيابان‌زايي

واقعیت شگفت‌آوری که در طرح‌های انتقال آب از خوزستان فراموش شده است!

58 پاسخ

حتا اگر فجایع جبران‌ناپذیر حاصل از انتقال آب کارون به نواحی مرکزی کشور در اصفهان، قم، کرمان و یزد را بر روی محیط زیست منطقه نادیده بگیریم؛ حتا اگر فراموش کنیم که ممکن است برای همیشه مجبور شویم با تولید بخش بزرگی از خرمای کشور که از نخلستان‌های خوزستان بدست می‌آید، خداحافظی کنیم؛ حتا اگر افزایش وسعت و غلظت چشمه‌های تولید گرد و خاک در پایین‌دست جلگه‌ی خوزستان را بتوان نادیده انگاشت و سرانجام اگر فرض کنیم که مردم اهواز عاقبت به بوی تعفن کارون عادت کرده و ترانه‌ی ماندگار لب کارون را برای همیشه در خاطره‌ی سینه‌هاشان دفن خواهند کرد؛ باز هم از این ناسزه‌ی شگفت‌انگیز نمی‌توان گذشت و نمی‌توان از چنین پارادوکسی انگشت به دهان نگرفت!

پارادوکسی که حمیدرضا خدابخشی، دبیر انجمن صنفی مهندسان صنعت آب خوزستان به شیوایی هر چه تمام‌تر بر آن انگشت نهاده و خسارت درنظرگرفته نشدن آن را بالغ بر ده‌ها میلیارد تومان برآورد کرده است. خدابخشی در گفتگو با ایسنا می‌گوید: «با اجرای  طرح‌های انتقال آب از خوزستان به استان‌های دیگر، قابلیت تولید انرژی برق‌آبی در استان خوزستان و کل کشور از دست می‌رود.» رخدادی که به گفته‌ی او خسارت ناشی از آن، بدون در نظر گرفتن عوارض و تبعات محیط زیستی ناگوارش و به همراه خسارت‌های بخش کشاورزی به یک هزار میلیارد تومان می‌رسد!
آیا به نظر شما شگفت‌آور نیست؟
از یک سو دولت ده‌ها هزار میلیارد تومان هزینه می‌کند تا سدهای مرتفع زده و بر توان تولید انرژی برق‌آبی کشور از سرشاخه‌های کارون و دز بیافزاید و از سوی دیگر با اجرای طرح‌های انتقال آب در بالادست همین سدها و مصرف میلیاردها تومان اعتبار دیگر، عملاً سدهای مزبور را از کارایی انداخته و آنان را به جرثومه‌هایی بی‌مصرف بدل می‌سازد! چرا؟

حمیدرضا خدابخشی، حتا به این هم اکتفا نکرده و اشاره می‌کند که از مجموع 3.3 میلیون هکتار اراضی قابل کشت در خوزستان، به دلیل کمبود آب، تنها 1.2 میلیون هکتار آن به زیرکشت می‌رود. یعنی ما آب را از استانی می‌گیریم که خود با محدودیت آب برای توسعه مواجه است؛ استانی که میزان بهره‌وری آبش در بخش کشاورزی از استان اصفهان هم بیشتر است!
به نظر شما اگر نام این حرکت را نابخردی نگذاریم (در بهترین حالت!)، چه باید بگذاریم؟
تصورش را بکنید، شهردار یک شهر برای تشویق مردم به ورزش کوهنوردی و صعود به ارتفاعات اقدام به صدور مجوز سرمایه‌گذاری برای تولید بهترین لوازم مرتبط با این ورزش کرده و کلنگ احداث تله‌کابین را زده و با چند سرمایه‌گذار برای احداث پیست اسکی به توافق رسد و در همان حال، به دلیل خطر سقوط هواپیما و جانمایی غلط فرودگاه شهر، مجبور شود فرمان برداشتن کوه را صادر کند!
به نظر شما با شهردار چنین شهری چه باید کرد؟

توضیح ضروری:
هر گونه تشابه بین این روایت خیالی با ماجرای فرودگاه بجنورد، تصادفی بوده و اصلا و ابدا عمدی در کار نیست! هست؟

بیژن فرهنگ دره‌شوری مهمان امروز ما در گفتگوی داغ سبز!

36 پاسخ

کمتر کسی است که نام این بزرگ‌مرد بی ادعا و دوست‌داشتنی طبیعت وطن را نشنیده باشد و جرأت کند که خود را فعال محیط زیست هم بنامد! امروز انسانی که می‌گوید: «به من فقط دره‌شوری بگویید، کافی است!» می‌خواهد از زخم‌های دردناک دریاچه ارومیه برای شنوندگان و بینندگان برنامه گفتگوی داغ سبز در دهمین پله‌اش سخن بگوید. وی که اخیراً به منطقه سفر کرده و با موتورسیکلت توانسته پهنه‌های قابل توجهی از نمکزار دریاچه ارومیه (بخوانید کویر ارومیه!) را درنوردد، با دلی خون‌بار و چشمانی اشکبار از مشاهداتش برای من و شما خواهد گفت. او دیروز تلفنی از نگارنده قول گرفته است که بتواند نظراتش را در باره دلایل بحران پیش آمده برای دریاچه ارومیه آزادانه و بدون سانسور با هموطنانش درمیان نهد و محمّد درویش امیدوار است که امروز شرمنده‌ی این چهره‌ی ماندگار محیط زیست ایران نشود!
همچنین در برنامه‌ی امروز تا جایی که وقت اجازه دهد به گفتگوی خویش با جناب عباس نژاد، مدیرکل محیط زیست استان آذربایجان غربی هم ادامه خواهیم داد.

گفتگوی داغ سبز را می‌توانید از ساعت 14:45 به مدت حدود یک ساعت بر روی تارنمای ایران صدا به صورت زنده در این نشانی ببینید و بشنوید و اگر فرصت نکردید، اندکی بعدتر، ماجراهای این گفتگو را احمد پازوکی عزیز بر روی وبلاگ “گفتگوی داغ سبز” قرار خواهد داد.
همچنین دوستانی که مایلند دیدگاه‌ها یا نقطه نظرات‌شان در این برنامه یا برنامه‌های آینده‌ی گفتگوی داغ سبز انعکاس یافته و پیگیری شود، لطفاً نگارنده را از طریق ارسال کامنت در همین وبلاگ آگاه سازند.
برای آشنایی با بخشی از خدمات استاد بیژن فرهنگ دره شوری، می‌توانید سری به کانون سبز یاران دنا بزنید.

گفتنی آن که ساعت 14 الی 16 روز یکشنبه هفته آینده – 25 مهر 1389 – هم با دو تن از مدیران وزارت نیرو و استانداری آذربایجان غربی در ایران صدا پیرامون دریاچه ارومیه مناظره خواهم داشت که اطلاعات دقیق تر را حتماً به آگاهی علاقه مندان خواهم رساند.

نجات ارومیه: دستور کار امروز در گفتگوی داغ سبز!

51 پاسخ

اروميه دارد از دست مي‌رود … نه! اشتباه تايپي نيست، منظورم دقيقاً همان اروميه است و نه صرفاً درياچه اروميه. هر چند دکتر پرویز کردوانی اعتقاد دارند که باید برای نجات ارومیه از دریاچه ارومیه بگذریم! اما حقیقت این است که هم درياچه اروميه و هم تمامی سکونت‌گاه‌های وابسته به آن را با روند كنوني بايد از دست رفته به شمار آورد و تنها شايد بتوان يادشان را در آینده مثل مجسمه آزادی در منهتن گرامي داشت!
نکته‌ای که در مورد دریاچه ارومیه شاید از همه چیز مهم‌تر و رعایت آن ضروری‌تر باشد، آن است که مهم‌تر از کارهایی که برای نجاتش باید انجام دهیم، کارهایی است که به بهانه‌ی نجاتش هرگز نباید انجام دهیم! مثل دیوار کشیدن در اطراف دریاچه و جدا کردن مناطق کم عمق از عمیقش! آن گونه که برخی از مسئولین منطقه و متخصصان صنعت آب کشور خواهان انجام آن شده‌اند.
امروز می‌کوشیم تا به کمک احمد پازوکی عزیز و با دعوت از چند مدیر مسئول در این حوزه، گفتگوی داغ سبز را پس از ماجرای بحث برانگیز سدسازی ادامه داده و به یکی از قربانی‌های مظلومش برسانیم.
به هرحال، آنچه كه در پي مي‌آيد، با وقوف به اين حقيقت تلخ است كه نگاشته شده؛ اين كه همه بايد خود را براي مواجهه با بي سابقه‌ترين بحران در سر دوست‌داشتني و گربه نشان وطن آماده كنيم. هرچند همچنان به عنوان يك فعال محيط زيست و عاشق طبيعت، مايلم تا برآوردهاي كارشناسي من و کامبیز بهرام سلطانی و بهروز مهمویی و دیگر علاقه‌مندان به دریاچه ارومیه به حقيقت نپيوسته و بار ديگر اين آسمان آبي وطن باشد كه با ريزش‌هاي بدون منتش، هموطنان آذري زبانم را به نوشخندي دوباره مهمان كرده و نگين درخشان ايران را حياتي دوباره بخشد.

درياچه اروميه در يك نگاه:
دریاچه ارومیه بزرگترين آبگير داخلي كشور و مهم‌ترين عامل تنظيم‌كننده‌ي اقليمي در شمال غرب ايران به شمار مي‌رود؛ عاملي كه سبب ارتقاي ظرفيت گرمايي ويژه‌ي منطقه را موجب شده و به اين ترتيب با كاهش تفاوت دماي شب و روز و نيز بيشينه و كمينه‌ي فصول، به آفرينش اقليمي معتدل‌تر كه استعداد باروري منطقه را از منظر شناسه‌هاي توليد در بخش كشاورزي و منابع طبيعي افزايش مي‌دهد، كمك مي‌كند.
افزون بر آن، درياچه اروميه یکی از نادرترین پهنه‌های آبی جهان  بوده كه سبب شده به دليل ترکیبات خاص آب و شوری در حد اشباع آن، حیات آبزیان را جز در مورد آرتمیا و جلبکی به نام “Dunalilla salina”  ناممکن بسازد. هرچند همين ويژگي، به پويايي اكوسيستم (بوم‌سازگان) درياچه كمك كرده و با تقويت زنجيره‌ي غذايي آن، اروميه را به مقصد كوچ‌هاي پرندگان پرشماري بدل ساخته است.
شايان ذكر است كه بستر دریاچه تا عمق بیش از چهل متر از توده‌ي لجنی با ترکیبات خاص تشکیل شده که فاقد مقاومت‌های لازم برای بارگذاری است. هفت رودخانه‌ای که به دریاچه منتهی می‌شوند، علاوه بر افزودن دايمی ترکیبات شیمیایی و رسوبات مختلف، موجب سیرکولاسیون و رسوب‌گذاری خاصی در محدوده دریاچه می‌گردند. راه نداشتن دریاچه ارومیه به آب‌های آزاد از دیگر ویژگی‌های این پهنه‌ی آبی است. با اين وجود، درياچه‌ي اروميه يكي از مهم‌ترين چشم‌اندازهاي طبيعي شمال غرب ايران به شمار مي‌آيد كه در حفظ پايداري بوم‌شناختي منطقه و بالانس حرارتي و اقليمي آن نقشي انكارناپذير دارد. در عين حال، موجوديت اين درياچه نه‌تنها ضامن گونه‌گوني زيستي منطقه كه تضمين‌كننده‌ي جيات اجتماعي رو به رشد مردم در سه استان آذربايجان شرقي و غربي و كردستان است. افزون بر آن، ادامه‌ي استمرار و شادابي اين محيط آبي يگانه، در شمار مهمترين موانع طبيعي در تشديد روند بيابان‌زايي و اُفت كارايي سرزمين نه‌تنها در شمال باختری ایران‌زمین که در کشورهای همجوار ارمنستان، آذربایجان، ترکیه و کردستان عراق محسوب مي‌شود.
چنين است كه بر بنياد همه‌ي دلايل ذكر شده، بايد كوشيد تا عوامل تهديدكننده و تحديد كننده‌ي حيات درياچه در حوزه‌ي آب‌شناختي، اقتصادي و محيط زيستي شناسايي شده و بكوشيم تا با حفظ اين محيط آبي، امنيتي پايدار براي هموطنان عزيز ساكن در شمال غرب كشور فراهم كنيم و در عين حال از ناپداري گسترده‌تر سرزمين و توليد چشمه‌هاي جديد گرد و خاك (مانند تجربه تلخ درياچه آرال) ممانعت به عمل آوريم.

– مختصات درياچه:
هر چند بسته به اين كه چه تراز ارتفاعي را به عنوان مبدأ اندازه‌گيري بگيريم، مساحت درياچه هم به تبع آن تغيير خواهد كرد، اما اگر تراز 1274.1 متر از سطح دریاهای آزاد را به عنوان کمینه‌ی مورد قبول در نظر بگیریم، آنگاه دریاچه‌ی ارومیه باید دست کم 570 هزار هکتار وسعت داشته باشد که هم‌اکنون این رقم به حدود 300 هزار هکتار کاهش یافته است. آن هم درياچه‌اي كه به عنوان دومين درياچه شور جهان (بيستمين درياچه جهان از لحاظ وسعت) از آن ياد شده و بين ۱۳۰ تا ۱۴۰ كيلومتر طول و ۱۵ تا 85 كيلومتر عرض دارد. دارا بودن ۱۰۲ جزيره بزرگ و كوچك با تنوع گياهي و جانوري كم‌نظير، موجب شده است كه اين درياچه به عنوان بوستان و اندوخته‌گاه زيست‌سپهر در کنوانسیون بين‌المللي رامسر هم به ثبت برسد. از آن جمله بايد به جزيره كبودان، اشك، اسپير، ارزو و جزاير ۹ گانه اين درياچه اشاره كرد كه هركدام زيستگاه حيواناتي مانند قوچ، ميش و گوزن زرد است.

–     حجم و کیفیت آب دریاچه:
حجم آب درياچه اروميه در تراز اکولوژیک آن و با عمق متوسط 5/4 متر بالغ بر 31 ميليارد مترمكعب تخمين زده مي‌شود که این حجم آب از طریق رودخانه‌هاي مهم حوضه آبخيز درياچه (سيمينه رود، زرينه رود، مهاباد چاي، گدارچاي، باراندوز چاي، نازلوچاي، روضه چاي، زولاچاي، شهرچاي در آذربايجان غربي وآجي چاي، ليلان چاي، آذرشهر چاي ، قلعه چاي ، صوفي چاي، مردوق چاي) و 7 رودخانه فصلي (به نام‌هاي خرخره چاي، شيواسان چاي، سنيخ چاي، طسوج چاي، دريان چاي وگبي چاي) تأمین می‌شود.
از نظر طبقه بندي شيميايي آب درياچه اروميه تيپ كلره داشته و باقيمانده خشك عناصر محلول در آب آن (T.D.S) در دوران پرآبي در حدود 180 و در زمان كم آبي به حدود 420 گرم در ليتر مي‌رسد. اسيديته يا قليائيت آب درياچه (pH) درفصل بهار به دليل پايين بودن دما و بارش باران‌ درمحدوده 8-6 و در فصل تابستان 8-7 است. .هدايت الكتريكي آب بسته به وضعيت حجم آب درياچه از 200 تا 600 هزار ميكروموس برسانتي‌متر مربع متغير بوده و تنها موجود زنده‌اي كه قادر است (يا بهتر است گفته شود: قادر بود!) در آب شور اين درياچه زندگي كند، آرتميا سالينا است كه خوراكي مقوي و بسيار مناسب براي ماهيان پرورشي به شمار مي‌رود.

مشکلات مدیریتی در دریاچه ارومیه:
شاید یکی از مهم‌ترین شناسه‌های تأیید‌کننده‌ی مشکلات مدیریتی در دریاچه ارومیه را بتوان از رخداد اخیری که در آن روی داد و سبب شد تا رنگ دریاچه قرمز شود، دریافت. در حقیقت، دریاچه ارومیه کم مصیبت داشت که حالا باید گرفتار یک تهدید جدید و اندکی رازآلود هم بشود؟ تهدیدی که برای نخستین بار در امردادماه سال جاری گزارش شده است و آن حکایت از سرخ شدن یکباره‌ی بخش بزرگی از سواحل آن؛ به ویژه در کرانه‌های خاوری‌اش است .
معضلی که پيش‌تر ابعاد آن را با خوانندگان گرامي مهار بیابان‌زایی در ميان نهاده بودم.
اما آيا واقعاً آزمایش آب دریاچه ارومیه و فراکافت داده‌های آزمایشگاهی آن زیر نظر یک گروه کارشناسی واجد صلاحیت، تا این حد دشوار و زمان‌بر می‌نماید یا مشکل در جای دیگری است؟! در جایی که می‌توان از آن با عنوان عدم مدیریت منسجم یاد کرد.

ددر حقيقت سؤ مديريت و عدم انسجام تشكيلاتي براي مقابله با بحران پيش رو چنان چشمگير است كه اخيراً 20 نماینده مجلس شورای اسلامی در تذکر کتبی به رئیس‌ جمهور رسیدگی به وضع بحرانی دریاچه‌ ارومیه را خواستار شدند . به نحوي كه بر اساس گزارش‌‌‌های منتشره دست كم 40 روستا در اطراف دریاچه در نتیجه پیشروی شوره‌زارها و توفان‌های نمک خالی از سکنه شدند. از آمارهای 700 هزارتایی پرندگان و آن همه تنوع گونه‌ای که دریاچه را در سراسر سال اشغال می‌کردند هم امروز جز تعداد محدودی پرنده در حد چند صد قطعه چیزی باقی نمانده است .

–     نارسایی‌های سند راهبردی مدیریت پارک ملی دریاچه ارومیه
سال گذشته پس از کش و قوس‌های فراوان و مجادلات حقوقی که بیش از یکسال به طول انجامید، سند ملی راهبردی مدیریت جامع پارک ملّی دریاچه ارومیه به امضای عالی‌ترین مقامات وزارتین نیرو و جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست ایران و نیز استانداران سه استان آذربایجان شرقی، غربی و کردستان رسید. با این وجود و به رغم آن که نفس چنین اقدامی می‌تواند بسیار مثبت تلقی شود، به نظر می‌رسد، که توافق‌نامه‌ی مزبور دارای لکنت‌های فراوان و ابهاماتی است که کارایی‌اش را می‌کاهد.
باید دانست دریاچه ارومیه در شمار مهمترین ارکان پایدارکننده‌ی محیط زیست در شمال غرب کشور محسوب می‌شود؛ چالاب پهن‌پیکری که آثاری فرامنطقه‌ای نیز بر زیستمندان و محیط زیست منطقه برجای گذارده و خواهد گذارد. از این رو، به درستی در رده‌ی بالاترین تمهیدات حفاظتی کشور (پارک ملّی) قرار گرفته است. امّا شوربختانه – همان گونه که اشاره رفت – برنامه‌ی حاضر از صراحت، دقت و شفافیت لازم برای حراست از این بوم‌سازگان ناهمتای ایران برخوردار نیست که در زیر به مهمترین نارسایی‌ها و لکنت‌های آن اشاره می‌شود:

۱- از آنجا که ۹۴ درصد از آب قابل استحصال حوضه آبخیز دریاچه ارومیه به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد، باید هر چه سریع‌تر تمهیداتی مؤثر، ضربتی و پایدار برای افزایش راندمان آبیاری و استفاده از سامانه‌های آبیاری تحت فشار در این حوضه در اولویت برنامه‌های زیربنایی دولت خدمتگذار قرار بگیرد. نزدیک کردن راندمان آبیاری استان به مرز ۶۵ الی ۷۰ درصد، کمینه‌ی کاری است که می‌بایست در کوتاه‌ترین زمان ممکن عملی و اجرایی شود؛ راهبردی که متأسفانه در این برنامه از شفافیت و صراحت لازم برخوردار نیست و فقط قرار شده که سالی یک درصد بر راندمان آبیاری افزوده شود که به هیچ وجه کفایت نمی‌کند.

۲- به موازات افزایش راندمان آبیاری، باید از زدن سد جدید بر روی رودخانه باران‌دوز  و نازلوچای – به عنوان تنها رودخانه‌های عمده از بین ۱۴ رودخانه‌ای که آبشان به دریاچه ارومیه می‌ریزد – جلوگیری شده و مطالعات احداث آن سدها متوقف گردد (در صورتی که عملاً دولت کار مطالعه برای احداث بیش از 40 سد جدید در منطقه را برای برنامه پنجم در دستور کار قرار داده است).

۳- در شرایط فوق‌العاده بحرانی کنونی که حتا جزایر دریاچه، ماهیت جزیره‌ای بودن خود را از دست داده و سطح آب آن به یک سوّم کاهش یافته است، می‌بایست دست‌کم ۴۰ درصد از ظرفیت کنونی سدهای موجود به عنوان حق‌آبه دریاچه اختصاص یابد. باید در نظر داشت که چنانچه دریاچه نابود شود، تمامی اراضی کشاورزی منطقه و سکونتگاه‌های اطراف آن تا شعاع کشورهای مجاور از این پیامد نامیمون آسیب جدی دیده و می‌تواند تجربه تلخ دریاچه آرال را که منجر به شورشدن ۴۰۰ هزار هکتار از پنبه‌زارهای اتحاد جماهیر شوروی سابق شد را زنده کند. بنابراین، برای پاسداری پایدار از معیشت مردم، لازم است تا سطح آب دریاچه به وضعیت طبیعی آن بازگردد.

۴- استفاده از مشارکت مردم محلی و تقویت سازمان‌های مردم‌نهاد باید در این موافقتنامه بسیارپررنگ‌تر دیده شود و اعتباری خاص و ردیف بودجه‌ای مستقل  به آن تعلق گیرد.

۵- لازم است تا راهکار دقیق تحقق اهداف یادشده در ذیل هریک از جداول موجود در برنامه آورده شوند.

۶- یک سیاست درازمدت مدیریت منطقه، باید کوشش برای کاستن از وابستگی معیشتی به سرزمین باشد. باید با تقویت دیگر مزیت‌های نسبی منطقه، به ویژه در حوزه تجارت فرامرزی، مناطق آزاد تجاری، بوم‌گردی، استحصال انرژی‌های نو و تقویت صنایع سازگار با محیط زیست، مدیریت شایسته‌تری در بخش توزیع و مصرف آب اعمال شود.

–    دیگر راهکارها و پیشنهادهايی كه مي‌تواند به نجات اروميه منجر شود:
–    ارزیابی عملکرد تطبیقی کمی و کیفی حدود 40 سد ساخته شده در حوضه‌ی آبخیز دریاچه ارومیه و مقایسه اثربخشی آن در حوزه‌ی آب، خاک، محیط زیست و شاخص‌های توسعه‌ی انسانی.
–    بررسی زه‌آب کشاورزی، صنعتی و شهری وارد شده به دریاچه از نظر کمی و کیفی
–    احیای پوشش گیاهی بومی منطقه در ارتفاعات مشرف آبخیز ارومیه و کاهش نرخ فرسایش آبی.
–    ممانعت از حفر چاه‌های جدید و بستن 8 هزار چاه غیر مجاز در منطقه (گفتني است كه شمار چاه هاي مجاز در منطقه به بيش از 13 هزار حلقه مي رسد ).
–    انجام مطالعات دقیق برای تعیین سهم تغییرات اقلیمی در کاهش میزان جریانات ورودی به دریاچه ارومیه (باید حتی الامکان از بیان سخنان غیرکارشناسی در این حوزه – به ویژه در نزد مسئولان اجتناب شود. مثلاً سخنان معاون رییس جمهور و رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست در مهر ماه سال 1387 بسیار تأمل‌برانگیز است: «اینكه خشكسالی اتفاق افتاده حاصل عملكرد نامیمون كشورهایی در درجه اول آمریكا و بعد چین بوده است.») .
–    کاهش تعداد دام با توجه به ظرفیت مراتع منطقه.
–     کمک به احیای تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه از جمله: «حسنلو»، «یادگارلو»، «درگه سنگی» و «زینه ور».
–     تبیین یک روش علمی مستند برای تعیین حق آبه‌ی مورد نیاز دریاچه ارومیه.
–     اصلاح الگوی کشت در بخش زراعت و معرفی ارقامی که با کمترین میزان مصرف آب، بیشترین کارایی و تولید را بدست می‌دهند.
–     بررسي و استعداديابي دقيق براي تغذيه‌ي آب‌هاي زيرزميني با استفاده از شگرد آبخوانداري.
–    تقويت زيرساخت‌هاي لازم در حوزه‌ي صنعت گردشگري و بوم‌گردي به جاي افزايش وابستگي معيشتي به سرزمين (الگوي موفق تالاب كاني‌برازان كه با مشاركت مؤثر مردم محلي هم همراه بوده، مي‌تواند مثالي عملي و كارساز در اين حوزه به شمار آيد).
–     اصلاح ميان‌گذر و پل شهيد كلانتري با افزايش شمار دالان‌هاي عبوردهنده‌ي آب بين بخش شمالي و جنوبي آن.
–    حركت به سمت مديريت يكپارچه اراضي كشاورزي و قطع آبياري كرتي و غرقابي در منطقه.
–    ظرفيت‌سازي فرهنگي و آگاهي رساني مؤثر در نزد مردم و مديران محلي نسبت به دلايل حفظ درياچه اروميه.
–    اعمال شديد سياست‌هاي انقباضي در كنترل جمعيت و عدم قبول مهاجرين جديد به حوضه آبخيز درياچه اروميه براي رعايت ظرفيت پذيرش سرزمين در منطقه.
–    كاشت گونه‌هاي درختي به منظور جايگزيني زراعت چوب با ديگر انواع زراعت‌هايي كه مصرف آب بيشتر و توليد كمتري دارند (بدين‌ترتيب مصرف پساب‌ها هم تاحدودي مديريت مي‌شوند).

فرجام كلام آن كه
اميد كه با انجام توصيه‌هايي كه فهرست‌وار اشاره شد و عدم انجام ابتكارهايي كه مرگ درياچه را به جلو مي‌اندازد! بتوانيم نام نسل امروز را از اتهام انفعال در برابر مرگ بزرگترين آبگير داخلي كشور پاك كنيم و نجات دهيم.
در ضمن برنامه امروز گفتگوی داغ سبز را می‌توانید در برنامه تارنمای ایرانی رادیو اینترنتی ایران صدا از حدود ساعت 15 امروز به مدت 45 دقیقه ببینید و بشنوید.

پخش زنده برنامه در این نشانی تا ساعت 16.

توجه:

فایل شنیداری این برنامه را می توانید در این نشانی گوش کنید یا ماجرا را از زبان احمد پازوکی عزیز پی بگیرید.

73 دقیقه گفتگوی داغ با دکتر پرویز کردوانی در راند دوم!

139 پاسخ

بنا به تقاضای برخی از خوانندگان گرامی مهار بیابان‌زایی که خواهان دریافت فایل شنیداری دومین گفتگوی نگارنده با دکتر کردوانی در باره‌ی بایدها و نبایدهای سدسازی در ایران بودند، اینک می‌توانید این برنامه را بر روی درگاه مجازی ایران صدا در این نشانی گوش دهید.
گفتنی آن که در گفتگوی دوم، آقای مهندس سیاری، معاون طرح‌های توسعه منابع آب سازمان مدیریت منابع آب ایران هم از طریق تلفن حضور داشته و برخی دیدگاه‌های خویش را بیان داشتند. همچنین از احمد پازوکی عزیز بابت مهیا کردن امکان دانلود این برنامه قدردانم.

آیا بوم گردی می تواند به محیط زیست خدمت کند؟

14 پاسخ

امروز همایش آموزشی – تخصصی طبیعت گردی و تنوع زیستی همزمان با سال جهانی گونه گونی زیستی در تالار همایش‌های بین‌المللی هتل المپیک تهران برگزار می‌شود. نگارنده هم تا ساعتی دیگر، سخنرانی خویش را با عنوان: «بوم گردی؛ تهدید یا فرصتی برای مهار بیابان زایی» ارایه خواهد داد.
باشد که برگزاری چنین نشست‌های تخصصی منجر به افزایش ظرفیت‌سازی اطلاعاتی در این حوزه نزد مردم و مدیران شود.

یادمان باشد:
•    بوم گردی یعنی سفر، سفری برای نیایش طبیعت؛ نیایشی که باید مسئولانه و بر بنیاد دانایی شکل بگیرد.
•    در آن صورت هم محیط زیست حفظ خواهد شد و هم بر رفاه مردم محلی افزوده می‌گردد.
•    رفاهی که در صورت تحقق، سبب می‌شود تا مردم محلی خود به سلحشوران پاسدار طبیعت بدل شوند و نگذارند تا هیچ متجاوزی این منبع تولید درآمد را از آنها بستاند یا خدشه دارش کند.
•    در این راه باید به:
•    به تربیت متخصص در حوزه‌ی بوم‌گردی اقدام کرد؛
•    ظرفیت سازی فرهنگی مردم و جوامع محلی را با تجهیز نرم‌افزاری و سخت‌افزاری تشکل‌های مردم‌نهاد شتاب بخشید.

ماجرای سدسازی در گفتگوی داغ سبز به راند دوم رسید!

49 پاسخ

امروز از ساعت  14:30 الی 16:00، راند دوم از گفتگوی نگارنده با چهره ماندگار علمی کشور، پروفسور پرویز کردوانی در رادیو اینترنتی ایران صدا شروع خواهد شد که علاقه‌مندان به موضوع سدسازی می‌توانند به صورت زنده در این نشانی شاهد این برنامه دیداری و شنیداری باشند.
همچنین، فایل صوتی این برنامه بعد از پخش از طریق تارنمای گفتگوی داغ سبز قابل دانلود کردن و شنیدن خواهد بود.گفتنی آن که به دلیل کم کردن حجم و تسهیل امکان دانلود آن برای کاربرانی که از اینترنت پرسرعت بهره مند نیستند، این بار فایل برنامه به سه بخش تقسیم شده است.

کارگروه ملّی بیابان‌زدایی ؛ دو گام به جلو ، یک گام به عقب!

20 پاسخ

در اجلاس هزاره‌ی سازمان ملل متحد که در آغازین سال قرن بیست و یکم در مقر این سازمان در نیویورک برگزار شد، تمامی رهبران جهان متفق‌القول بودند که بیابان‌زایی – desertification – یکی از مهم‌ترین تهدیدهایی است که کیفیت زیست را در سرتاسر کره‌ی زمین مورد تهدید و تحدید قرار می‌دهد. از این رو، پس از دو چالش تغییرات اقلیمی و کمبود آب شیرین، به عنوان سومین چالش جهانی معرفی شد؛ چالشی که البته در ایران، کشوری که 89.7 درصد از قلمرو جغرافیایی‌اش در محدوده‌ی سرزمین‌های خشکdrylands –  – جای می‌گیرد، باید که به عنوان چالش شماره‌ی یک از آن یاد کرد.
اُفت شتابان سطح سفره‌های آب زیرزمینی، شورشدن اراضی کشاورزی، نشست زمین، خشک شدن بسیاری از تالاب‌ها و دریاچه‌های داخلی کشور و افزایش معنی‌دار شمار سیل‌های ویران‌گر به همراه نرخ بالای فرسایش آبی و بادی و متروکه‌شدن روستاها، جملگی از شناسه‌های گویایی است که نشان می‌دهد، تهدید بیابان‌زایی نه‌تنها در ایران‌زمین جدی است، بلکه به صورتی شتابان و پیش‌برنده بر ابعاد خطر آن هم افزوده می‌شود.
با این وجود هرگز کمیته‌ی ملّی مقابله با بیابان‌زایی که از سال 1375 می‌توانست کار خود را با جدیت شروع کند، نه‌تنها نتوانست به وظایف خود عمل نماید؛ بلکه حتا از مجوزهای قانونی لازم و مصوبه‌ی هیأت وزیران برای برپایی نشست‌های منظم خود هم برخوردار نبود و عملاً به کمیته‌ای ویترینی و بدون کارکرد بدل شده بود؛ کمیته‌ای که اغلب اعضای آن تمایلی به شرکت در نشست‌هایش نداشته و در چند سال اخیر تقریباً به حالت تعطیل درآمده بود.
تا این که سرانجام پس از 15 سال انتظار، این کابینه‌ی دولت دهم بود که آیین نامه‌ی تشکیل کارگروه ملی مقابله با بیابان‌زایی را تصویب کرد؛ کاری که قاعدتاً باید در زمان دولت دوم هاشمی رفسنجانی، یعنی پس از پیوستن ایران به کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی در سال 1375 صورت می‌گرفت. امّا این آیین‌نامه هرگز از چنان اهمیتی در چهار دولت پیش از خود برخوردار نشد که بتواند، وقت مردان کابینه را از آن خود کند. به همین دلیل، کمیته‌ی اقدام ملّی مقابله با بیابان‌زایی هم هرگز آن گونه که شایسته بود، نتوانست بر برنامه‌های توسعه در طول این سال‌ها نظارت شایسته داشته و کشور را از گزند فعالیت‌هایی که روند بیابان‌زایی را تشدید می‌کردند؛ نجات دهد. ساخت بسیاری از سدها، تکمیل پل شهید کلانتری، کنارگذر انزلی، توسعه پارس جنوبی، خطوط انتقال نیرو و … در شمار مهم‌ترین طرح‌هایی بود که در 15 سال گذشته و بدون نظارت این کمیته به تصویب رسیده یا به اجرا درآمد و عملاً بر شتاب بیابان‌زایی افزود. اما اینک در اجرای ماده واحده‌ی قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مقابله با بیابان‌زایی در کشورهایی که به طور جدی با خشکسالی و یا بیابان‌زایی مواجه هستند، آیین نامه تشکیل این کارگروه توسط هیأت وزیران به تصویب رسید. نکته‌ی مهم در این آیین‌نامه آن است که کارگروه ملی مقابله با بیابان‌زایی با ترکیب 19 عضو که 11 عضو کابینه نیز در آن حضور دارند، تشکیل خواهد شد. واقعیتی که نشان از قدرت بالای این کمیته خواهد داشت؛ چرا که علاوه بر وزیر جهاد کشاورزی (به عنوان رئیس کارگروه)، وزرای کشور، نیرو، نفت، امور خارجه، علوم، تحقیقات و فناوری، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، صنایع و معادن، آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، راه و ترابری یا نمایندگان تام الاختیار آنها در سطح معاون وزیر هم عضو این کارگروه هستند. افزون بر آن، یک نفر از نمایندگان عضو کمیسیون‌های کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی (در صورت معرفی) به عنوان ناظر، رؤسای سازمان‌های حفاظت محیط زیست، میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی، صدا و سیما و یا نماینده تام الاختیار آنها در سطح معاون سازمان، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور و رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور هم عضو این کارگروه خواهند بود و به این افراد، یک نفر از اساتید، محققان و صاحب نظران و یک نفر از نمایندگان سازمان‌های مردم نهاد با تایید اعضای کارگروه به همراه نماینده ایران نزد کنوانسیون و نماینده سایر دستگاه‌ها حسب مورد با تشخیص رئیس کارگروه (با حق رای) اضافه خواهد شد.
بر این اساس، تعیین سیاست‌ها و برنامه‌های مرتبط با اهداف و اصول کنوانسیون، برنامه‌ریزی به منظور تقویت جایگاه دولت از طریق همکاری‌های زیر منطقه‌ای، منطقه‌ای و بین‌المللی در امر مقابله با بیابان‌زایی، برقراری ارتباط منظم و مؤثر با کشورها و دبیرخانه کنوانسیون و نیز سازمان‌های بین‌المللی مرتبط برای تبادل اطلاعات و تجربیات و نیز اجرای راهکارهای تأمین منابع مالی در اجرای تعهدات، تدوین سیاست‌های آموزشی تحقیقاتی، اطلاع رسانی، ظرفیت سازی و آگاهی عمومی مرتبط با مهار بیابان‌زایی در سطح ملی، تدوین برنامه عمل ملی از طریق هماهنگی و تنظیم سیاست‌های بین‌ بخشی و نظارت بر اجرای آن، برنامه‌ریزی و هماهنگی برای هم‌افزایی با سایر کنوانسیون‌های زیست محیطی به ویژه کنوانسیون‌های تغییرات اقلیم و تنوع زیستی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی و تنظیم پیش نویس مصوبات مورد نیاز به منظور اجرایی شدن تعهدات ناشی از الحاق به کنوانسیون و تعیین نقش و مأموریت‌های دستگاهای اجرایی برای ایفای تعهدات از وظایف این کارگروه  خواهد بود.
مهم‌تر از همه آن که معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور مؤظف شده است تا اعتبارات لازم برای اجرای تکالیف تعیین شده در این آیین نامه را در لوایح بودجه سنواتی پیش بینی کند.
اما آنچه که در این میان، ممکن است اندکی از خوش‌بینی‌ها پس از تصویب قانونی شروع به کار این کارگروه ملّی را بکاهد، عنوان اشتباهی است که برای آن برگزیده شده و در تمامی رسانه‌ها از جمله، درگاه رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران هم قید شده است.
تیتر پایگاه اطلاع رسانی دولت چنین است: « هیئت وزیران آیین نامه تشکیل کارگروه ملی بیابان‌زدایی را تصویب کرد.» تیتری که بلافاصله در اغلب رسانه‌های کشور هم تکرار شد. در صورتی که بیابان، یک بوم‌سازگان (اکوسیستم) ارزشمند و واجد تنوع زیستی گیاهی و جانوری خاص خود است و محو بیابان یا همان بیابان‌زدایی به معنی از بین‌بردن بخشی از ذخیره‌ی ژنتیکی کره‌ی زمین خواهد بود که عملی نابخردانه است؛ همان گونه که جنگل‌زدایی یا تالاب‌زدایی یا مرتع زدایی نابخردانه است.
امید است هر چه زودتر، این اشتباه فاحش در عنوان کارگروه مورد بحث اصلاح شده و شاهد مهار واقعی جریان بیابان‌زایی در عین حرمت‌نهادن به محدوده‌ی طبیعی بیابان‌های کشور باشیم.
در این باره  – حدود سه هفته‌ی پیش – گفتگویی با سبزپرس کرده‌ام که می‌توانید اینجا آن را بخوانید. همچنین در همین خصوص با آقای مهندس عبدی نژاد – مدیرکل دفتر امور بیابان در برنامه گفتگوی داغ سبز دو هفته پیش صحبت کردم که پاسخ ایشان را می توانید، اینجا گوش دهید. پاسخی که امیدوارم سبب شود تا آن دو گام به پیش با یک گام به عقب کم رنگ نشود!

پیوست:
هفته‌ی گذشته جلسه‌ی کمیته‌ی راهبری طبیعت‌گردی در مناطق کویری و بیابانی کشور در دفتر کار جدید جناب مهندس عبدی‌نژاد و همکاران‌شان برگزار شد و با تعجب دیدم که به جای عنوان: «دفتر امور بیابان» ، نام سابق و اشتباه دفتر، یعنی: «دفتر تثبیت شن و بیابان‌زدایی» دوباره بر سردرآن می‌درخشد! خواستم از آن عکس بگیرم، اما فرهاد سرداری عزیز ممانعت کرد! دیدم از قضا همین ممانعت شاید سوژه‌ی ناب‌تری آفریده باشد!!
جالب این که دلیل استفاده از تابلوی قدیمی، کمبود اعتبار ذکر شده است!!!

آذربایجان شرقی ترترین و قم خشک ترین‌ها بودند!

18 پاسخ

سرانجام در واپسین روز از شهریور سال جاری، سال آبی 89-1388 هم به پایان رسید؛ سالی که گزارش تغییرات ماه به ماه آن در این تارنما موجود است و همچنین امکان مقایسه‌ی آن با سال پیش از آن هم وجود دارد.
آنچه که در سال آبی 89-1388 قابل توجه به نظر می‌رسد، وضعیت رؤیایی سر گربه‌نشان ایران، یعنی استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل بود که جملگی بیشتر از میانگین درازمدت‌شان از ریزش‌های آسمانی بهره‌مند بودند. در این میان، آذربایجان شرقی با 44.2 درصد بیشتر از میانگین و استان قم با 47 درصد کمتر از میانگین، به ترتیب ترسال‌ترین و خشک‌سال‌ترین سال را در بین استان‌های کشور تجربه کردند. جالب‌تر آن که وضعیت بارندگی در هر سه استان درگیر در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه بین 15 تا 44.2 درصد مطلوب‌تر از میانگین درازمدت منطقه بوده است. با این وجود، نه‌تنها امسال هم وضعیت دریاچه ارومیه بهبود نیافت و بحرانی‌تر هم شد، بلکه در کل کشور هم وضعیت خشکسالی وخیم‌تر از سال گذشته گردید.
در اینجا ضمن قدردانی از دکتر مرتضی خداقلی و همکاران‌شان در پایگاه مدیریت خشکسالی استان اصفهان به پاس دو سال همراهی و هم‌یاری صادقانه و مسئولیت‌شناسانه در انتشار وضعیت ماهانه‌ی خشکسالی کشور، توجه شما را به مشروح گزارش پایگاه مدیریت خشکسالی استان اصفهان در باره‌ی جمع‌بست سال آبی‌ای که سپری شد، جلب می‌کنم:

وضعيت خشكسالي ایران در سال آبي 1389–1388  (مهر تا پايان شهريورماه)

سرانجام با سپري شدن آخرين ماه از سال آبي 89-1388، يك بار ديگر پرونده سال‌هاي خشك ايران را مي‌بنديم و به اميد روزگاري سبز، پرونده جديدي را مي‌گشاييم.
نتايج مطالعات انجام گرفته در پايگاه مديريت خشكسالي استان اصفهان در طي يك سال آبي و همچنين تجزيه و تحليل نقشه‌هاي خشكسالي در اين دوره (مهرماه 1388 تا پايان شهريورماه 1389)، متاسفانه نشان مي دهد نسبت به سال آبي گذشته (مهرماه 1387 تا پايان شهريورماه 1388) درصد خشكسالي افزايش يافته، هر چند در ظاهر از وسعت خشكسالي در نيمه غربي كاسته شده ولي افزايش قرمزها در نيمه شرقي کشور، تاثیر افزایش بارش مناطق غربي را خنثی کرده و روزگاري خشك را در بيشتر مساحت كشور به يادگار گذاشته است. به طور خلاصه سال آبی 89-88، پاییزی مرطوب و پربارش، زمستانی خشک با درجه حرارت بالا و بهاري متعادل را داشته است. متاسفانه سال آبی 89-88 نتوانست تاثیر منفی و کاهش بارش دو سال گذشته را جبران نماید و حتی بر وخامت کم آبی کشور افزود. مجموع بارندگي در اين مدت (تا پايان شهريورماه 1389) در 67 درصد از مساحت كشور كمتر از ميانگين دراز مدت بوده و خوشبختانه، وقوع بارش در روزهاي پاياني سال آبي سبب شد ميزان خشكسالي در حدود 3 درصد نسبت به مردادماه در كل كشور كاهش يابد (نمودار شماره 1). در اين ماه نيز گوشه غرب و شمال غربي و دو لكه سبز رنگ در شمال شرق و جنوب شرقي وضعيت ترسالي خود را به مانند ماه‌هاي گذشته حفظ نموده‌اند، اما باز هم شاهد وضعيت سخت خشكسالي در ديگر نقاط كشور مي‌باشيم.

در طول این بررسی جزئيات ديگري از مطالعه نقشه‌هاي خشكسالي به دست آمد كه در ذيل به ‌آن اشاره كوتاهي مي‌گردد.
خشكسالي بسيارشديد (كاهش بيش از 60 درصد از بارش نرمال): در سال آبي گذشته (1388-1387) شاهد 0.18 درصد خشكسالي بسيار شديد بوديم و با گذشت يك سال، حدود 5.7 درصد بر مساحت اين نوع خشكسالي افزوده شده است، به طوری که حدود 5.9 درصد از سطح کشور را شامل می شود. خشکسالی بسيار شدید نیمه شمالی استان کرمان (انار، رفسنجان، سیرجان، شهر بابک و کرمان)، زابل در استان سیستان و بلوچستان، نهبندان در استان خراسان جنوبی و بافق در استان یزد را در بر گرفته است.

خشكسالي شديد (كاهش 45 تا 60 درصد بارش نرمال):  خشكسالي شديد در حدود 17.5 درصد از سطح كشور را طی این دوره در برداشته و نسبت به سال آبي 88-87 حدود 10 درصد افزايش داشته است. اين خشكسالي قسمت هایی از استان یزد (رباط و یزد)، بخش اعظم استان فارس (زرقان، داراب، سد درودزن، فسا، شيراز و لار)، نيمي از استان هرمزگان (بندر عباس و بندر لنگه) و بافت در استان کرمان را شامل شده است.

خشكسالي متوسط (كاهش 20 تا 45 درصد بارش نرمال): خشكسالي متوسط از  گوشه شمال شرقي به جنوب كشور همانند نواري، خشكسالي شديد را احاطه كرده است و مساحتي در حدود 17.1 درصد را شامل مي‌شود. درصد خشكسالي متوسط نسبت به سال آبي 88-87 مقدار كمي كاهش يافته و نسبت به ماه گذشته نيز كاهش نشان مي‌دهد. در استان خراسان جنوبی (بیرجند و قائن)، خراسان رضوی (فردوس)، طبس در استان یزد، استان سمنان (سمنان، شاهرود)، بخش شمال شرقی استان اصفهان (خور و بیابانک)، استان فارس (آباده و اقلید فارس)، استان بوشهر (بوشهر و کنگان)، جاسک و میناب (استان هرمزگان)، استان کرمان (بم و جيرفت) و زاهدان در استان سيستان و بلوجستان شاهد اين نوع خشكسالي مي‌باشيم.

خشكسالي خفيف (كاهش كمتر از 20 درصد نرمال): اين خشكسالي درصد قابل ملاحظه‌اي از كل ايران را در بر مي‌گيرد و 26.7 درصد از مساحت كشور را شامل مي‌شود. در بخش اعظم استان خراسان رضوی (تربت جام، سبزوار، سرخس، فردوس، کاشمر و مشهد)، بخش شمالي استان سمنان (بيارجمند)، بخش اعظم استان گرگان، استانهای تهران و قم، بخش شمال و شمال غرب استان اصفهان (اردستان، داران، كاشان، گلپایگان، نایین و نطنز)، نیمه غربی استان خوزستان (آبادان، اهواز و بستان)، استان سیستان و بلوچستان (خاش و سراوان)، كهنوج در بخش جنوبي استان كرمان و ياسوج، خشكسالي خفيف مشاهده مي‌شود.

خلاصه وضعيت خشكسالي ايران در سال آبي 1389-1388 (مهرماه تا پايان شهريورماه)

    مجموع بارندگي کشور در سال آبی 89-88 تا پايان شهريورماه 237 ميلي‌متر
    میزان بارندگی سالانه دراز مدت کشور 229.2 میلی متر
    ميزان افزایش بارندگي نسبت به دوره آماري بلند مدت 2.38 درصد
    بالاترین درصد خشکسالی: ایستگاه بندرعباس و نهبندان با 70.6 درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت
    بالاترین درصد ترسالی: ایستگاه مرند (آذربایجان شرقی) با 91.7 درصد افزایش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت
    پرباران و کم باران ترین استانها: استان آذربایجان شرقی با 44.2 درصد افزایش بارش نسبت به میانگین دراز مدت و استان قم با 47 درصد کاهش بارش نسبت به میانگین دراز مدت به ترتیب پر بارش ترین و کم‌بارش ترین استانهای کشور هستند.
    وضعيت خشكسالي: خشکسالی به مانند ماه گذشته وضعیت خود را کماکان حفظ کرده، به طوری که خشکسالی در بخش اعظم نیمه شرقی کشور و ترسالی در بخش غربی و شمال غربی مشاهده مي‌شود. همچنين مناطقي با مجموع بارندگي كمتر از ميانگين دراز مدت نسبت به ماه گذشته (مردادماه 1389) 3.47 درصد کاهش داشته است.

شرح وضعيت خشكسالي استان اصفهان در سال آبي 1389-1388 (مهرماه  تا پايان شهريورماه)

نتايج آخرين پايش خشكسالي از مهرماه 1388 تا پايان شهريورماه 1389در استان اصفهان نشان مي‌دهد، به رغم اين‌كه خشكسالي بسيار شديد و شديد در هيچ نقطه‌اي از استان مشاهده نمي‌شود، ولي خشكسالي متوسط را مي‌توان در نيمه شرقي استان مشاهده نمود و در جنوبي‌ترين و پرآب‌ترين قسمت استان يعني شهرستان سميرم شاهد خشكسالي خفيف مي‌باشيم. اين در حالی است كه بخش غربی و جنوب غربی، از روزگار ترسالی كه در ماه گذشته نيز تجربه كرده بودند، بهره مي‌برند. متاسفانه در مقايسه با سال آبي 88-87 خشكسالي به طور چشمگيري افزايش يافته و از سرسبزی استان كاسته شده و نيمه شرقي استان را با شرايط سخت خشكسالي مواجه نموده است. به نحوي كه مجموع بارندگي در 70.4 درصد از مساحت استان كمتر از ميانگين دراز مدت بوده و خشكسالي خفيف تا متوسط در اين مناطق حاكم شده است (نمودار شماره 2).

جزئيات حاصل از مطالعه نقشه‌هاي خشكسالي به شرح ذيل مي‌باشد.
خشكسالي متوسط (كاهش 20 تا 45 درصد بارش نرمال): در سال آبي 88-87 شاهد 13.9 درصد خشكسالي متوسط در استان بوديم در حالي كه در سال آبي 89-88 اين مقدار به 23.7 درصد افزايش يافته است. هر چند جاي خوشحالي است كه اين مقدار نسبت به ماه گذشته (مردادماه) در حدود 4 درصد كاهش داشته است. اين خشكسالي نيمه شرقي استان (انارك، خور و بيابانك و چوپانان) را شامل می¬شود.

خشكسالي خفيف (كاهش كمتر از 20 درصد نرمال): خشكسالي خفيف در حدود 47.6 درصد از سطح استان را طی این دوره در برداشته و نسبت به سال آبي 88-87 حدود 18 درصد افزايش نشان مي‌دهد. اين ناحيه به مانند نواري از بخش شمالي استان به سمت جنوب كشيده شده است به طوري كه در نواحي آران، اردستان، حنا، ،سميرم، كاشان، گلپایگان، میمه، نايين، نطنز و ورزنه شاهد اين نوع خشكسالي مي‌باشيم.

ترسالي خفيف (افزایش كمتر از 20 درصد نرمال): ترسالي خفيف مانند كمربندي از بخش غرب استان به سمت جنوب كشيده شده است و مساحتي در حدود 28.7 درصد را در بر مي‌گيرد كه شامل نواحي اصفهان، تیران، چادگان، خوانسار، شاهین شهر، شهرضا، دهاقان، زرين شهر، فریدن، فریدونشهر، فلاورجان، مباركه، مورچه خورت و نجف آباد مي‌باشد.

خلاصه وضعيت خشكسالي استان اصفهان در سال آبي 89-88 (مهرماه  تا پايان شهريورماه)

    مجموع بارندگي استان اصفهان تا پايان شهريورماه 156 ميلي‌متر
    میزان بارندگی سالانه دراز مدت استان اصفهان 5/155میلی متر
    ميزان افزایش بارندگي نسبت به دوره آماري بلند مدت 29/0 درصد
    بالاترین درصد خشکسالی: در ایستگاه خور و بیابانک با 34 درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت
    بالاترین درصد ترسالی: در ایستگاه اصفهان با 57.9 درصد افزایش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت
    وضعيت خشكسالي: در بيشتر نقاط استان خشكسالي حاكم مي‌باشد و درصد كمتری از استان ترسالي خفيف را شامل مي‌شود. همچنين مساحت مناطقي با مجموع بارندگي كمتر از ميانگين دراز مدت نسبت به ماه گذشته (مردادماه 1389) 3.32 درصد کاهش داشته است.

نمودار شماره 3 ميزان بارش دريافتي استان‌هاي مختلف كشور را نسبت به ميانگين دراز مدت آن و نمودارهاي 4 الي 7 تغييرات بارش را بصورت تجمعي و نيز به تفكيك ماه در بازه زماني ابتداي مهرماه 1388 تا پايان شهريورماه 1389 نشان مي‌دهند. لازم به ذكر است تمامي مقايسه‌هاي انجام شده بر اساس آمار ايستگاه‌هاي سينوپتيك و به صورت حسابي محاسبه شده‌اند.

يوزپلنگ‌ها كه مي‌روند، يعني كسب و كار بيابان سازي پررونق است!

67 پاسخ

كسب و كار بيابان‌سازي مدت‌هاست كه در اين بوم و بر پررونق است؛
كيست كه بگويد: نيست؟
تقريباً همه‌ي ما … تأكيد مي‌كنم كه همه‌ي ما در تقويت اين رونق مرگ‌آفرين سهيم بوده و مشاركت داريم؛

كيست كه بگويد: نداريم؟
اغلب 180 رودخانه‌ي اصلي ايران از هميشه كم‌آب‌تر شده‌اند؛ بسياري از كاريزها خشك شده و دود از دهانه‌ي آنها درآمده است؛ بايد منفذهاي فراواني را در پاي دامنه‌هاي البرز و زاگرس و بينالود رصد كني تا مگر همچنان چشمه‌اي خروشان را چون چشمه مرغاب داران در سال‌هاي دور بيابي؛ تقريباً مي‌شود گفت كه ديگر هيچ تالابي در اين سرزمين نمانده كه ادعا كند: حالش خوب است! هرچند اگر از زبان متوليانش بشنوي كه حال همه‌ي ما خوب است … اما تو باور نكن!
به جاي همه‌ي آن چشمه‌ها و رودها و كاريزها، تا دلتان بخواهد جرثومه‌هاي سيماني غول‌آسا به نام سد ساخته شده و از هر دشتي چون قارچي سمي، ده‌ها و صدها چاه نيمه عميق و عميق روييده است؛ به اين بهانه كه عملكرد در واحد سطح در بخش كشاورزي افزايش يابد و امنيت غذايي شهروندان ايران‌زمين تأمين گردد؛ امّا راست آن است كه اين عملكرد همچنان انتظارها را برآورده نمي‌كند؛
كيست كه بگويد: مي‌كند؟
سرانه‌ي آب در دسترس ايرانيان هم مانند سرانه‌ي فضاي سبزشان، پيوسته با شيبي كاهنده روبرو بوده و از منظر بسياري از شاخص‌هاي بين‌المللي چون فالكن ماركر، سازمان ملل و يا مؤسسه بين‌المللي مديريت آب در شرايط بحراني قرار گرفته‌ايم؛
كيست كه بگويد: قرار نگرفته‌ايم؟
اين ها را گفتم تا تأكيد كنم: اغلب نشانزدهاي محيطي در كشور هشدار مي‌دهند كه ايران زمين با شتابي دمادم افزاينده مي‌رود تا شكافي ژرف‌تر با استانداردهاي بهره‌مندي از سرزميني شاد و پايدار را برخوردار شود. چنانچه در حد فاصل 3 سال اخير از 2006 تا 2009، رتبه وطن در جدول شاخص سرزمين شاد -(Happy Planet Index (HPI –  از 67 به 81 كاهش يافته است. اين در شرايطي است كه  تعداد كشورهاي مورد بررسي در سال 2006 به 178 مي‌رسيد، در حالي كه در سال 2009 فقط 143 كشور در اين ارزيابي شركت كرده بودند. يعني وضع ما مي‌توانسته بدتر هم شده باشد؛ واقعيتي كه نزول فاحش ايران در شاخص عملكرد زيست محيطي جهان در سال 2010 –  Environmental Performance Index – هم آن را تأييد مي‌كند.
كيست كه بگويد: نمي‌كند؟

خب پس از اين ديباچه‌ي جانگداز، شايد بپرسيد چه ربطي وجود داشت بين اين روضه‌ي سبز! با يوزپلنگ؟
ربطش اين است كه قرار است فردا و پس فردا – 24 و 25 شهريور 1389)، چهارمين جشنواره روز ملي يوزپلنگ در محل باغ وحش تهران – پارك ارم برگزار گردد و اين شايد فرصت خوبي باشد براي آشنايي با كوشش‌هايي كه براي نجات آخرين بازمانده‌هاي سريع‌ترين گربه‌سانان جهان – يوزپلنگ آسيايي – در ايران انجام شده تا بتوانند نسل ايشان را كه شمارشان از هشتاد قلاده تجاوز نمي‌كند در خارتوران و بافق و نای‌بندان و جاجرم حفظ كنند.
هرچند شايد چاره‌اي نداشته باشيم كه به تلخي بپذيريم: اين يوزپلنگ‌هاي انگشت‌شمار هم به زودي به سرنوشت هم‌نسلان منقرض شده‌ي خود در پاكستان، عراق، عربستان و … پيوسته و رونق شتابناك بيابان‌سازي انساني و پيش‌روي پرسروصداي عمليات تكنوژنيك ، چاره‌اي باقي نخواهد گذاشت جز آن كه آخرين بازماندگان خوش شانس‌شان را در حصارهايي آهنين به صرف خرگوش حفاظت كنيم.

کیست که بگوید: چاره ای باقی مانده است؟

در پارس آباد مغان، همه چیز رؤیایی است!

52 پاسخ

یازدهمین ماه از سال آبی 89-1388 هم گذشت و در طول این 11 ماه، هیچ نقطه‌ای از کشور را نمی‌توان سراغ گرفت که همچون پارس‌آباد مغان در روزگاری رؤیایی و خیس به سر برده باشد؛ زیرا میزان ریزش‌های آسمانی اندازه‌گیری شده در این ایستگاه برابر با 99.6 درصد بیشتر از میانگین درازمدت است. یک خبر خوش دیگر این که اندکی از وسعت آن بخش از کشور که دچار خشکسالی بسیار شدید در حد فاصل مرز استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان و خراسان جنوبی بوده، کاسته شده است و به همان نسبت بر میزان ترسالی خفیف در جنوب خاوری ایران افزوده شده است.  علاوه بر این، میزان ریزش‌های آسمانی در ایستگاه اصفهان هم همچنان بیشتر از میانگین درازمدت بوده و این افزایش به حدود 57 درصد می‌رسد؛ هر چند در گاوخونی آبی نیست! هست؟ نکته‌ی جالب توجه دیگر آن است که هرچند بیش از 70 درصد قلمرو ایران‌زمین از خشکسالی خفیف تا شدید در رنج است، اما مجموع بارندگی رخداده در این 11 ماه همچنان از میانگین درازمدت کشور در زمان مشابه به مقدار 5.5 میلی‌متر بیشتر است؛ واقعیتی که اهمیت نواحی زاگرس و ارسباران را به عنوان اصلی‌ترین مناطق تأمین نیاز آبی کشور آشکارا تأیید می‌کند، زیرا همان طور که در نقشه خشکسالی کشور ملاحظه می‌فرمایید، تنها در این نواحی است که همچنان آثار ترسالی خفیف تا شدید مشاهده می‌شود؛ مناطقی که از نظر وسعت کمتر از 25 درصد خاک ایران را دربرمی‌گیرند.
نکته‌ی عبرت‌آموز در این میان، وضعیت رودخانه کارون است که این روزها عملاً و برای سال سوّم به صورت متوالی خشک شده و داد نمایندگان خوزستان در مجلس را به سقف صحن سبز بهارستان چسبانده است؛ زیرا امسال بر خلاف چند سال اخیر در سرشاخه‌های این رود، وضعیت ترسالی حاکم بوده؛ اما کارون همچنان بی‌آب است! حالا شما پیدا کنید پرتقال‌فروش‌های عزیز را!! جستجویی که نگارنده بخشی از آن را در پیک بامدادی رادیو ایران در روز سه شنبه گذشته انجام داد.
اینک ضمن گفتن خدا قوت به همکاران عزیزم در پایگاه مدیریت خشکسالی استان اصفهان، با هم مشروح گزارش دکتر مرتضی خداقلی عزیز – رییس پایگاه – را می‌خوانیم:

وضعيت خشكسالي ایران در سال آبي 1389 –1388  (مهرماه تا پايان مردادماه)

بر بنياد آخرين بررسي‌هاي انجام گرفته در پايگاه مديريت خشكسالي استان اصفهان و فراکافت (تجزيه و تحليل) نقشه‌هاي خشكسالي از مهرماه 1388 تا پايان مردادماه 1389 ، نتایج نشان می‌دهد که همچنان مانند ماه گذشته (تيرماه) گستره‌ی خشكسالي تقریباً نيمه‌ی خاوری كشور را احاطه کرده است، به نحوي كه مجموع بارندگي در 70.47 درصد از مساحت كشور كمتر از ميانگين دراز مدت بوده كه نسبت به ماه گذشته كمي افزايش نشان مي‌دهد و خشكسالي خفيف تا بسیار شديد در اين مناطق حاكم شده است(نمودار شماره 1). به جز در گوشه غرب و شمال غربي و دو لکه سبز رنگ در شمال شرق و جنوب شرقی كه همچنان در روزگار ترسالي به سر مي‌برند ديگر نقاط كشور با شرايط سخت خشكسالي مبارزه مي‌‌نمايند. شايد بتوان چنین تشبیه کرد که آسمان ايران در طول مدت يك ماه اطراف نقطه‌اي ثابت نوسان داشته است و ما را با شرايطي مانند تيرماه روبرو كرده است.
در طول این بررسی جزئيات ديگري از مطالعه نقشه‌هاي خشكسالي به دست آمد كه در ذيل به ‌آن اشاره كوتاهي مي‌شود.

خشكسالي بسيارشديد (كاهش بيش از 60 درصد از بارش نرمال): خوشبختانه به رغم افزايش خشكسالي، از وسعت خشكسالي بسيار شديد در كشور كاسته شده است، به طوری که حدود 34/6 درصد از سطح کشور را شامل می‌شود. خشکسالی بسيار شدید نیمه شمالی استان کرمان (انار، رفسنجان، سیرجان، شهر بابک و کرمان)، زابل در استان سیستان و بلوچستان، نهبندان در استان خراسان جنوبی و بافق در استان یزد را در بر گرفته است.

خشكسالي شديد (كاهش 45 تا 60 درصد بارش نرمال):  خشكسالي شديد در حدود 8/17 درصد از سطح كشور را طی این دوره در بر داشته است. اين خشكسالي قسمتهائی از استان یزد (رباط و یزد)، بخش اعظم استان فارس (زرقان، داراب، سد درودزن، فسا، شيراز و لار)، نيمي از استان هرمزگان (بندر عباس و بندر لنگه) و بافت در استان کرمان را شامل بوده است.

خشكسالي متوسط (كاهش 20 تا 45 درصد بارش نرمال): خشكسالي متوسط از  گوشه شمال شرقي به جنوب كشور همانند نواري، خشكسالي شديد را احاطه كرده است و مساحتي در حدود 17/18 درصد را شامل مي‌شود. در استان خراسان جنوبی (بیرجند و قائن)، خراسان رضوی (فردوس)، طبس در استان یزد، استان سمنان (سمنان و گرمسار)، بخش شمال شرقی استان اصفهان (خور و بیابانک)، استان فارس (آباده و اقلید فارس)، استان بوشهر (بوشهر و کنگان)، جاسک و میناب (استان هرمزگان)، استان کرمان (بم و جيرفت) و زاهدان در استان سيستان و بلوجستان شاهد اين نوع خشكسالي هستیم.

خشكسالي خفيف (كاهش كمتر از 20 درصد نرمال): اين خشكسالي مانند كمربندي از بخش شمال شرقی كشور به سمت جنوب غرب كشيده شده است كه درصد قابل ملاحظه‌اي از كل ايران مي‌باشد و 16/28 درصد از مساحت كشور را در بر مي‌گيرد. در بخش اعظم استان خراسان رضوی (تربت جام، سبزوار، سرخس، فردوس، کاشمر و مشهد)، بخش شمالي استان سمنان (بيارجمند و شاهرود)، تمام استان گرگان، استان مازندران (بابلسر، فیروزکوه و نوشهر)، استانهای تهران و قم، بخش شمال و شمال غرب استان اصفهان (اردستان، داران، كاشان، گلپایگان، نایین و نطنز)، نیمه غربی استان خوزستان (آبادان، اهواز، بستان و بهبهان)، استان سیستان و بلوچستان (خاش و سراوان)، كهنوج در بخش جنوبي استان كرمان و ياسوج خشكسالي خفيف مشاهده مي‌شود.

خلاصه وضعيت خشكسالي ايران در سال آبي جاري (مهرماه 1388 تا پايان مرداد ماه 1389)

    ميزان بارندگي متوسط کشور در سال آبی جاری تا پايان مردادماه 226.1 ميلي‌متر
    میزان بارندگی دراز مدت کشور تا پایان مرداد ماه 220.6 میلی متر
    ميزان افزایش بارندگي نسبت به دوره آماري بلند مدت 1.69 درصد
    بالاترین درصد خشکسالی: ایستگاه بندرعباس و نهبندان با 70.5 درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت
    بالاترین درصد ترسالی: ایستگاه پارس‌آباد مغان (اردبیل) با 99.6 درصد افزایش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت
    وضعيت خشكسالي: خشکسالی در بخش اعظم نیمه شرقی کشور و ترسالی در بخش غربی و شمال غربی مشاهده مي‌شود. همچنين مناطقي با مجموع بارندگي كمتر از ميانگين دراز مدت نسبت به ماه گذشته (تيرماه 1389) 7.27 درصد افزايش داشته است، نهایت این که در این سال استان آذربایجان شرقی پرباران‌ترین و استان قم کم باران‌ترین استان‌های کشور بوده‌اند.

شرح وضعيت خشكسالي استان اصفهان در سال آبي مهرماه 1388 تا پايان مرداد ماه 1389

تجزيه و تحليل نقشه‌هاي خشكسالي از مهرماه  1388 تا پايان مرداد ماه 1389 نشان می‌دهد، همچنان نیمه¬ شرقی استان در وضعیت خشکسالی متوسط به سر می‌برد اما از شدت خشكسالي در بخش شمالي استان كاسته شده و از خشكسالي متوسط به درجه خشكسالي خفيف نائل شده است. اين در حالی است كه بخش غربی و جنوب غربی، از روزگار ترسالی كه در ماه گذشته نيز تجربه كرده بودند، بهره مي‌برند. به نحوي كه مجموع بارندگي در 73.72 درصد از مساحت استان كمتر از ميانگين دراز مدت بوده و خشكسالي خفيف تا متوسط در اين مناطق حاكم شده است (نمودار شماره 2).
جزئيات حاصل از مطالعه نقشه‌هاي خشكسالي به شرح زیر است:

خشكسالي متوسط (كاهش 20 تا 45 درصد بارش نرمال): خشكسالي متوسط در حدود 26.85 درصد از سطح استان را در بر مي‌گيرد. اين خشكسالي نيمه شرقي استان (انارك، خور و بيابانك و چوپانان) را شامل می‌شود.

خشكسالي خفيف (كاهش كمتر از 20 درصد نرمال): اين خشكسالي درصد بيشتري را نسبت به خشكسالي متوسط و خشكسالي خفيف ماه گذشته نشان مي‌دهد و در حدود 46.87 درصد از مساحت استان را شامل مي‌شود. اين ناحيه به مانند نواري از بخش شمالي استان به سمت جنوب كشيده شده است به طوري كه در نواحي آران، اردستان، حنا، ،سميرم، كاشان، گلپایگان، میمه، نايين، نطنز و ورزنه شاهد اين نوع خشكسالي هستیم.

ترسالي خفيف (افزایش كمتر از 20 درصد نرمال): اين خشكسالي مانند كمربندي از بخش غرب كشور به سمت جنوب كشيده شده است و مساحتي در حدود 26.28 درصد را در بر مي‌گيرد، كه شامل نواحي اصفهان، تیران، چادگان، خونسار، شاهین شهر، شهرضا، دهاقان، زرين شهر، فریدن، فریدون شهر، فلاورجان، مباركه، مورچه خورت و نجف آباد است.

خلاصه وضعيت خشكسالي استان اصفهان در سال آبي جاري (مهرماه 1388 تا پايان مردادماه 1389)

    ميزان بارندگي متوسط استان اصفهان تا پايان مردادماه جاري 155.3 ميلي‌متر
    میزان بارندگی دراز مدت استان اصفهان تا پایان مردادماه جاری 155.4 میلی متر
    ميزان کاهش بارندگي نسبت به دوره آماري بلند مدت 0.01 درصد
    بالاترین درصد خشکسالی: در ایستگاه خور و بیابانک با 34 درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت
    بالاترین درصد ترسالی: در ایستگاه اصفهان با 56.95 درصد افزایش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت
    وضعيت خشكسالي: در بيشتر نقاط استان خشكسالي حاكم مي‌باشد و درصد كمتری از استان ترسالي خفيف را شامل مي‌شود. همچنين مناطقي با مجموع بارندگي كمتر از ميانگين دراز مدت نسبت به ماه گذشته (تير 1389) 7.12 درصد افزايش داشته است.

نمودار شماره 3 ميزان بارش دريافتي استان‌هاي مختلف كشور را نسبت به ميانگين دراز مدت آن و نمودارهاي 4 الي 7 تغييرات بارش را بصورت تجمعي و نيز به تفكيك ماه در بازه زماني ابتداي مهرماه 1388 تا پايان مردادماه 1389 نشان مي‌دهند. لازم به ذكر است تمامي مقايسه‌هاي انجام شده بر اساس آمار ايستگاه‌هاي سينوپتيك و بصورت حسابي محاسبه شده‌اند.

پیوست:

برای ردیابی نقشه های خشکسالی ایران در مهار بیابان زایی این نشانی را کلیک کنید.

وقتي كه كبك مهار بيابان زايي ، خروس مي‌خواند!

72 پاسخ

می‌خواهم در این یادداشت از رخدادی سخن بگویم که در بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی انعکاس یافته و به ویژه برای همه‌ی آنهایی که در حوزه‌ی منابع طبیعی و محیط زیست فعالیت می‌کنند، می‌تواند بسیار مهم و الگوبخش باشد. رخدادی که به راحتی می‌شود آن را برای این تارنما که از 2 هزار روز پیش با نام «مهار بیابان‌زایی» فعالیتش را آغاز کرده، يك خبر خوش محسوب شود؛ زیرا به فرمان بان کی مون، دهه ي مهار بيابان زايي آغاز شده و تا سال 2020 ادامه خواهد یافت. با این وجود، کوچک‌ترین پژواکی از این خبر بر روی درگاه‌های مجازی هیچ نهاد دولتی، نیمه دولتی یا مردم‌نهادی که به نحوی با مهار بیابان‌زایی، کویر و بیابان درگیر هستند، دیده نمی‌شود! حالا می‌خواهد نام آن نهاد، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور باشد؛ یا سازمان حفاظت محیط زیست کشور باشد؛ یا مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور یا مرکز تحقیقات همزیستی با کویر؛ یا پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری؛ یا مرکز تحقیقات کم‌آبی و خشکسالی در کشاورزی و منابع طبیعی؛ یا وزارت جهاد کشاورزی؛ یا وزارت نیرو؛ یا انجمن علمی مدیریت و کنترل مناطق بیابانی ایران؛ یا دانشکده منابع طبیعی کرج و یا مرکز تحقیقات بین‌المللی بیابان باشد! مهم این است که همه انگار به دلیل نیمه تعطیل بودن ادارات دولتی، مشغول بهره‌مندی از ثواب معنوی چرت در ایام ماه مبارک رمضان هستند و به همین دلیل، دایی‌جان ناپلئون وبلاگستان به زودی از همه‌شان یک تشکر ویژه خواهد کرد! نخواهد کرد؟

به هر حال، درگرماگرم این خواب رمضانی! چند روزي است كه در دنيا مهاركنندگان بيابان‌زايي و طرفداران چشم‌اندازهاي ناب بياباني جشن گرفته‌اند. زيرا سازمان ملل متحد به وعده‌ی خود در سال 2006 (سال جهانی بیابان و مقابله با بیابان‌زایی) عمل کرده و دهه‌اي كه در آن قرار گرفته‌ايم، يعني حد فاصل 2010 تا 2020 را به عنوان دهه‌ي “حراست از بيابان‌ها و مقابله با بيابان‌زايي” معرفي كرده و بان كي مون، نخستين چراغ را خود روشن كرده است.
البته عنوان دقيق اين سال عبارت است از:
“The United Nations Decade for Deserts and the Fight Against Desertification”
كه معني لغت به لغت آن  هماني است كه سبزپرس تيتر زده است. نه آنچه كه در اغلب سايت‌ها و روزنامه‌هاي فارسي‌زبان آمده است. از آن جمله روزنامه شرق در شماره پریروز خود اينگونه معني كرده: “تلاش براي مقابله با گسترش بيابان‌ها و بيابان‌زايي” كه كاملاً غلط است.
برگردان ايسنا از اين هم فاجعه‌بارتر است! زيرا نوشته‌اند: “تلاش براي مقابله با گسترش بيابان‌ها و بيابان زدايي”
وضعيت بقيه هم چيزي در همين حدود است و انگار حالا حالاها بايد منتظر باشيم تا سرانجام دوستان مطبوعاتي ما بين مفهوم بيابان – به عنوان يك بوم سازگان يا اكوسيستم طبيعي – با بيابان زايي به عنوان يك خطر تهديد كننده و تحديد كننده زندگي تفاوت قايل شوند.
به هر حال، فارغ از اين پرانتز تكراري! باز هم گلي به جمال همين مطبوعات  وطني كه اين رويداد مهم را انعكاس دادند یا رادیو ایران که صبح دیروز یقه‌ی نگارنده را گرفته تا در باره‌ی این دهه اطلاع‌رسانی کنم! وگرنه هر چه دست را سايبان چشم كرده و در تارنماي نهادهای مسئول و مرتبط این حوزه سرک کشیدم، كمتر نشانه‌اي از اين رويداد مهم یافتم!

يادمان باشد:
همان قدر كه حفظ بوم‌سازگان‌هاي بياباني به منظور احترام به گونه گوني خلاق زمين لازم و خردمندانه است؛
همان قدر هم خطر بيابان‌زايي جدي است و بايد بكوشيم تا آن را مهار كنيم.
اگر مي‌بينيم كه دامنه‌هاي جنوبي البرز با اندك باراني شاهد وقوع سيل مي‌شوند؛ اگر درياچه اروميه دارد به كوير آذربايجان بدل مي‌شود؛ اگر از بختگان و پريشان و ارژن و گاوخوني و طشك و هامون و … جز نامي و اشكي باقي نمانده است؛ اگر زمين زير پايمان دارد فرو مي‌ريزد و تابش را از كف داده است؛ اگر آبادبوم‌هاي روستايي يكي يكي در حال متروكه شدن هستند؛ اگر پرديس‌هاي پرشكوه جهرم به سرنوشت نخلستان‌هاي شورشده‌ی اروندكنار دچار شده و نابود شدند؛ اگر نمايندگان كرمان و خوزستان بر سر آب كم مانده كه با هم  گلاويز شوند؛ اگر بیابان‌زایی تا دامنه‌ی دماوند رونمایی شده است؛ اگر از دشت حاصلخیز قهاوند و کبودرآهنگ عملاً چیزی جز نام‌شان باقی نمانده است؛ اگر در طول 30 سال گذشته، ایرانیان به اندازه‌ی هزار سال از اندوخته‌های آب زیرزمینی خود برداشت کرده‌اند و اگر ريزگردهاي عربي دارند جاي خود را آرام آرام به ريزگردهاي آذري، اصفهاني، سيستاني، شيرازي، اراكي و … مي دهند …
همه و همه نشانه‌ي آن است كه تراز بوم‌شناختي يا اكولوژيكي اين سرزمين منفي شده و كفگير اندوخته‌هاي طبيعي ایران‌زمین مدتهاست كه به ته ديگ خورده است.
اين شايد آخرين فرصت براي ما و بيش از 2.1 ميليارد انسان ساکن در یکصد و  ده کشور جهان باشد كه مستقيماً از تبعات بيابان‌زايي متأثر شده و كارمايه‌هاشان – به ارزش 42 میلیارد دلار در سال –  در برابر چشم‌شان دارد به يغما مي‌رود …
مصيبت سيل پاكستان؛ با حدود 2 هزار كشته و 20 ميليون آواره دم دست‌ترین شناسه‌ای است که وخامت بیابان‌زایی را نشان‌مان می‌دهد؛ وخامتی که حالا با جریان تغییر اقلیم و جهان‌گرمایی به همراه الزامات تبعیت از اقتصاد بازاری ممکن است ابعادی خطرناک‌تر و برگشت‌ناپذیرتر هم بیابد.

در همین ارتباط «لوك ناساجا» ـ – Luc Gnacadja – مدير اجرايی كنوانسيون مقابله با بيابان زايي سازمان ملل متحد ـ نيز می‌گوید: جامعه‌ی جهانی بر سر دو راهي قرار دارد و بايد ميان ديدگاه‌هاي تجاري كه اكثراً سبب (افت کارایی سرزمین و) افزايش خشكسالي‌هاي شديد، قحطي، سيل و كم آبي مي‌شود و زندگي آينده يكي را انتخاب كنند، چرا كه چالش‌هاي پيش روي آنها به سمت ثبات و پايداري بايد سوق يابد.
برای همین است که علاوه بر ناساجا، شخصیت‌های بین‌المللی متعددی نسبت به خطر بیابان‌زایی و لزوم اقدامات هماهنگ کشورها در طول 10 سال آینده واکنش نشان داده‌اند و البته برای همین است که در ایران همچنان آب از آب تکان نمی‌خورد! می‌خورد؟

ششمین و آخرین بخش از هشت پا نامه‌ی بیابانی !

88 پاسخ

در پنجمین بخش از این مجموعه گفتارها که به بهانه‌ی ظهور پدیده‌ی رسانه‌ای جدیدی به نام پل – اختاپوس آکواریوم اوبرهاوزن آلمان شکل گرفت، ابراز نگرانی کردیم که ظاهراً آدم زمینی‌ها راه را گم کرده‌اند، هرچند، برخی از خوانندگان گرامی مهار بیابان‌زایی با درج نظرات ارزشمندشان، در این که اصولاً راه گم شده یا به صورتی عمدی به بی‌راهه بدل شده، تشکیک کرده و مهم‌ترین آفت اجتماعات انسانی را در برتری هوشمندی بر خردورزی دانسته‌اند؛ موضوعی که اگر صحت داشته باشد، باید قبول کنیم که برای بازگشت به شرایط مطلوب، شاید هرگز زور خردمندان به توان هوشمندان نرسد! می‌رسد؟
چنین است که در ششمین و آخرین بخش از این سلسله گفتارهای هشت‌پایی، کوشیده‌ام تا خیال همه را از این بابت راحت کنم!

مطابق برآورد دانشمندان در آغاز هزاره‌ی سوّم، اگر مي‌خواستیم شتاب بيابا‌ن‌زايي را مهار كرده، توان توليد سرزمين‌ها را افزايش داده و امنيت غذايي شهروندان زميني را ارتقاء بخشيم؛ بايد تا 20 سال بعد، بين 10 تا 22 ميليارد دلار در سال هزينه كنيم. البته اين رقم به مراتب كمتر از حدود 42 ميليارد دلار خسارت سالانه ناشي از از اُفت توليد محصولات كشاورزي ناشي از بيابان‌زايي بود. با اين وجود، متأسفانه آمارها دلالت بر آن دارد كه دولت‌ها آنقدر كه ظاهراً نشان مي‌دهند، در عمل از برنامه‌هاي مهار بيابان‌زايي حمايت نمي‌كنند. در واقع بودجه‌اي كه سالانه به اين امر اختصاص داده مي‌شود، كمتر از يك ميليارد دلار است كه هيچ تناسبي با نياز واقعي امروز جهان ندارد.
امّا آيا حقيقتاً تأمين بودجه‌ی 10 ميليارد دلاري، آنقدر براي جامعه‌ی جهاني كمرشكن است كه به زحمت بتواند تنها يک دهم آن را مهيا كند؛ آن هم هنگامي كه بدانيم، هزينه‌ی مصرف جهانيان از مرز 40 هزار ميليارد دلار در سال گذشته است و لشکرکشی آمریکا به افغانستان، 300 میلیارد دلار هزینه روی دست مالیات‌دهندگان آمریکایی نهاده است.

وقتی هزینه‌‌ی آرایش دو کاندیدای ریاست جمهوری فرانسه در طول انتخابات سال گذشته (نیکولا سارکوزی و سگولین رویال) به 87 هزار یورو می‌رسد؛ وقتی برای اجاره دو ساعته یک سگ در تالار مد، 70 هزار دلار پرداخت می‌شود؛ وقتی مایکروسافت، برای تبلیغات سالی 518 میلیون دلار هزینه می‌کند؛ وقتي اروپاييان سالي 50 ميليارد دلار (يعنی دقيقاً به اندازه‌ی مجموع کمک‌هايي که سالانه توسط ممالک ثروتمند شمال  با کلی دردسر و شرط و شروط در اختيار کشورهای جنوب قرار می‌گيرد) به آتش سيگار دود مي‌كنند؛ وقتي آمريكايي‌ها سالي 31 ميليارد دلار پول آبجو مي‌دهند (در حالي كه هزينه‌ی جلوگيري از سوء تغذيه‌ی كودكان جهان در طول يك دهه مطابق برآورد يونيسف تنها 25 ميليارد دلار است)؛ وقتي ژاپني‌ها سالي 35 ميليارد دلار را در عشرتکده‌ها خرج می‌کنند و 35 ميليارد دلار ديگر را به سفارش آگهي‌های تجارتي اختصاص مي‌دهند  و چينی‌های مقتصد نيز 40 ميليارد دلار را به همين امر اختصاص می‌دهند؛ وقتي ايتاليايي‌ها سالي 2.5 ميليارد دلار براي فالگيري هزينه مي‌كنند وقتی استراليايي‌ها سالی 3.7 ميليارد دلار برای خريد لوازم آرايشی هزينه می‌کنند و تجارت جهانی لوازم آرایشی به حدود 150 میلیارد دلار می‌رسد (حیرت‌انگیز‌تر آن که تازه‌ترین بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که هر یک از شهروندان مؤنث جهان در طول زندگی‌شان معادل 300 گرم سرب را در قالب 2 کیلوگرم رژ لب نوش جان می‌کنند که 68 درصد میزان سرطان را افزایش می‌دهد. گفتنی آن که درصد بالایی از رژ لب‌ها دارای ترکیباتی از اکسید آهن، پلی اتیلن و دی اکسید تیتانیوم است که خطر ابتلا به سرطان‌های ریوی و سینه را تا 55 درصد بالا می‌برد. حیرت‌انگیز‌تر آن که سالانه دولت‌ها چیزی در همان حدود هم خرج می‌کنند تا عوارض چنین سرطان‌ها و بیماری‌هایی را کاهش دهند! یعنی 150 میلیارد دلار برای خوشگل‌تر کردن و 150 میلیارد دلار دیگر هم برای درمان عوارض خوشگل‌کردن هزینه می‌کنیم! حالا شما پیدا کنید رد خردمحوری را در این ماجرا!) ؛ وقتی مهم ترين تفريح 80 درصد اسپانيا‌يي‌ها جابجايي ميليارد‌ها دلار در پاي ميز قمار و رمالی و گاوکشی است؛ وقتی  و وقتی …

نبايد در تأمين چنين مبلغي براي مهار بيابان‌زايي ناتوان باشيم! به طور مثال، در حالی که برنامه‌ی محيط زيست سازمان ملل (UNEP) براي حفظ بودجه‌ی سالانه 100 ميليون دلاري خود به دست و پا افتاده است، هزينه‌ی نظامي جهان به بيش از 2 ميليارد دلار در روز بالغ شده است. در همین حال سازمان‌های محیط زيستی هشدار می‌دهند که برای نگهداری از نواحی حفاظت شده‌ی فعلی، يعنی يگانه ذخاير ژنتيکی و ميراث مشترک حيات با کسری بودجه‌ی 2.5 ميليارد دلاری مواجه هستند (اين تخمين توسط “مرکز بين المللی حفاظت از محيط زيست برای علوم کاربردی تنوّع زيستی” مستقر در آمريکا، دانشگاه کمبريج بريتانيا و مؤسسه بين‌المللی حيات پرندگان که متشکل از گروه‌های طرفدار محيط‌زيست است و در بيش از 100 کشور فعاليت می‌کند در جريان کنگره پارک های جهانی در دوربن، آفريقای جنوبی منتشر شد). آيا به راستی اين ناتواني‌ها، خود شواهدي گويا بر عمق مناسبات نابخردانه و آزمندانه‌ی حاكم بر جهان امروز و عدم تقدّم ملاحظات محيط زیستی و فرارشته‌ای بر مصلحت‌های بخشی و اقتصادی و رمالی نيست؟

خواستم بگویم:
ماجرای هشت پای آلمانی و توجه کم‌نظیر جهانی به این اختاپوس کوچولو، بار دیگر نشان داد که بشر تا چه اندازه هنوز از خرد و اراده‌ی لازم برای شناسایی و حل مهم‌ترین مشکلات فرا راه تحقق یک زندگی باکیفیت و پرنشاط فاصله دارد؛ واقعیتی که ثابت می‌کند: این خوش‌خیالی بسیار بزرگی است که بپنداریم، آدمی می‌تواند از اراده‌ی لازم برای مهار جریان بیابان‌زایی و کاهش اثرات سؤ تغییر اقلیم تا پایان قرن پیش رو برخوردار شود. زیرا ریشه‌کنی بیابان‌زایی و مهار جهان‌گرمایی با ریشه‌ی انسانی، به پرهیز از جزیره‌نگری و توانایی ذبح مصلحت‌های بخشی و منطقه‌ای در پای مصلحت‌های ملّی و جهانی نیاز دارد؛ آموزه‌ای که دست‌یابی به آن، دولتمردانی خردمند را برای اداره جهان می‌طلبد نه هنرپیشگانی باهوش را!

برخی دیگر از مراجع به کار گرفته شده در این مجموعه گفتارهای شش گانه:
1-    اخلاص‌پور، ش. 1372: شهرها؛ ميدانهاي جديد كارزار. همشهري، ش 216، ص 6.
2-    اسپينوزا، باروخ. بي‌تا: مباني زندگي اخلاقي؛ در مجموعه‌ی  “فلسفه‌ی نظري”، جلد اول(برگردان ابوطالب صارمي، 1343). تهران. مركز انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ سوم(1362)، ص 119-91.
3-    اسلامي ندوشن، محمدعلي. پيش درآمدي بر مجموعه‌ی 12 جلدي تاريخ بزرگ جهان. تهران. انتشارات يزدان.
4-    الحق، محبوب. 2000: توسعه‌ی انساني در كشورهاي اسلامي(برگردان مريم بيژني، 1379). اطلاعات، ش 21987، ص 12.
5-    بازلو، جان. 1989: جهان استيون هاوکينگ (برگردان حبيب‌الّله دادفرما، 1372). انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 195 صفحه.
6-    برانت، ويلي. 1980: جهان مسلح، جهان گرسنه(برگردان هرمز همايون پور، 1365). تهران. انتشارات آموزش انقلاب اسلامي، 228 صفحه.
7-    پرانک، ژان و محبوب‌ الحق. 1991: گزارش لاهه – پيش‌زمينه‌ی توسعه‌ی پايدار؛ از فکر تا عمل (برگردان مصطفی مهاجری، 1380). تهران. فصلنامه‌ی محیط‌شناسی، ش 28، زمستان 1380، ص‌ص‌ 99-85.
8-    پرزدكوئيار، خاوير. 1996: تنوع خلاق ما، گزارش كميسيون جهاني فرهنگ و توسعه(برگردان هادي غبرائي و همكاران، 1377). تهران. انتشارات كميسيون ملي يونسكو در ايران، 328 صفحه.
9-    تارو، لستر. 1992: رويارويي بزرگ(برگردان عزيز كياوند، 1372). تهران. انتشارات موسسه عالي پژوهش در برنامه‌ريزي و توسعه، 387 صفحه.
10-    تامارو، سوزانا. 1994: برو آنجا كه دلت مي‌گويد (برگردان شهرزاد ميچلي، 1376). تهران. نشر كتاب، 226 صفحه.
11-    توحيد، محمّدعلی. 1380: تحليلي بر زمينه‌های بروز فساد اقتصادی. تهران. همشهری، ش 2636، مورخ 10/11/1380، ص 5.
12-    خالدی، شهريار. 1380: بلاياي طبيعي. تهران. انتشارات دانشگاه شهيد بهشتی، شماره‌ی 300، 291 صفحه.
13-    خراساني، نعمت‌الله. 1371: پيش‌گفتار در مجموعه‌ی مقالات سمينار بررسي مناطق بياباني و كويري ايران، ص 9-6. تهران. دانشگاه تهران.
14-    دورانت، ويل و آريل. 1967: تاريخ تمدن- جلد دهم(برگردان ضياء‌الدين علايي طباطبايي، 1369). تهران انتشاارت آموزش انقلاب اسلامي، 694 صفحه.
15-    رحيمي، حسين. 1380: بررسي اثر فقر بر محيط‌زيست. تهران. اطلاعات سياسي/ اقتصادي، ش 170-169، ص‌ص 221-214.
16-    رسول‌اف، جلال. 1377: تغيير الگوهاي مصرف امروز در جهت توسعه‌ی انساني فردا (گزيده‌اي از گزارش توسعه‌ی انساني UNDP در سال 1998). تهران. فصلنامه‌ی اقتصاد كشاورزي و توسعه، سال ششم، ش 24، ص 20-7.
17-    ريفكين، جرمي و تد هوارد. 1989: جهان در سراشيبي سقوط(برگردان محمود بهزاد، 1375). تهران. انتشارات سروش، 313 صفحه.
18-    ريلي، باب. 2000: هزينه‌ی حضور ارتش آمريكا(گزارش خبري). ايران، ش 1590، ص 4.
19-    ريوز، هيوبرت. 1991: ساعت سرمستي(برگردان رضا فرنود و سيروس سهامي، 1371). تهران. نشر قطره، 339 صفحه.
20-    طراوتي، حميد.1379: ناسازگاري آب و هوا، حاصل توسعه‌ی ناپايدار. همشهري، ش 2295، ص 7.
21-    طلوعي، محمود. 1372:روز جهاني زمين و كودكان جهان. تهران. دنياي سخن، ش 60، ص 17-16.
22-    عبدالسلام، محمد. 1984:آرمانها و واقعيتها(برگردان ناصر نفري و مرتضي اسعدي، 1369). تهران. انتشارات انجمن فيزيك ايران، 413 صفحه.
23-    عنان، کوفی. 2002: پيش گيری از مناقشات مسلحانه – گزارش دبیرکل ملل متحد. نيويورک. مركز اطلاعات سازمان ملل متحد در تهران، 56 صفحه.
24-    قصاص، محمد. 1983: حفظ سپهر زيستي، حفظ زندگي(برگردان علي اسدي، 1370). تهران. انتشارات آموزش انقلاب اسلامي.
25-    كارتر، و. فيندلي و جان م. راثني. 2000: جهان در قرن بيستم (برگردان بهرام معلمي، 1379). تهران. انتشارات ققنوس، 861 صفحه.
26-    کربی، الکس. 2003: کمبود شديد منابع مالی مناطق حفاظت شده. برگرفته از تارنمای: http://www.bbc.co.uk/persian/science/030913_h-si-species.shtml
27-    کرمی، ناصر. 1381: تاريخ تازه آغاز می‌شود. تهران. همشهری، ش 2811 (25/5/1381)، ص 9.
28-    کوئيلو، پائولو. 1999: نامه‌های عاشقانه‌ی يک پيامبر (برگردان آرش حجازی، 1378). تهران. انتشارات کاروان، 175 صفحه.
29-    لومبرگ، بيورن. 2002: اكونومي عليه اكولوژي (برگردان كوروش فخر طاولي، 1381). تهران. همشهري، ش 2762 (6/4/81).
30-    ماتلاک، جان ل. 1989: آشنايی با طراحی محيط و منظر – جلد اوّل (برگردان معاونت آموزش و پژوهش سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران، 1379). تهران. حوزه‌ی معاونت خدمات شهری شهرداری تهران، 340 صفحه.
31-    مايور، فدريكو. 1998: آينده؛ يا مشترك خواهد بود، يا اصلاً وجود نخواهد داشت(برگردان محمد جعفر پوينده، 1378). تهران. پيام يونسكو، ش 336، ص 37-36.
32-    مکی‌آبادی، محمّد. 1380: فناوری عنان‌گسيخنه، رودررو با محيط‌زيست. تهران. همشهری، ش 2652، مورخ 27/11/1380، ص 20.
33-    نايت، ميخائيل.2000: آلودگي آب. ضميمه‌ی اطلاعات، ش 20841، ص 3.
34-    هانت، اي .ك. 1999: تكامل نهادها و ايدئولوژيهاي اقتصادي (برگردان كهزاد بابايي، 1379). همشهري، ش 2197، ص 7.

35-    Daily, Cretchen C. 1997: Restoring value to the world’s degraded lands.p 235-242. Population and Environment In Arid Regions. Edited by J. Clark and D.Noin. UNESCO.In:Paris.
36-    Glubev, Genady N. 1999: On public participation in Combating Desertification, proceeding of the international symposium held in Tehran, Iran. 12-15 oct. 1998. Tokyo. UNU Desertification Series, No. 1.
37-    Grace, J.Craig and Don Baucum. 2002: Human development (ninth edition). New Jersey prentice hall.
38-    Hunt, David & Catherine Johnson. 1995: Environmental Management Systems. McGRAW-HILL Book Company. 299p.
39-    Miller, G. Tyler. 1997: Living in the Environment.(Tenth Editions). U.S.A. W and ITP co. 761p.
40-    Miller, G. Tyler.1999:Environmental Sceince(seventh edition). Canada. Wads Worth pub. 601p.
41-    Mohaghegh Damad, M. 2000: A Discourse on Nature and Environment from Islamic Perspective. Tehran. Departman of Environment.
42-    Murc, Barbara; Brian J.Skinner & Stephan G.Porter.1997: Dangerous Earth; an introduction to Geologic Hazards. John Wiley & Sons, Inc. 300p.
43-    Nebel, Bernard J.and Richard T. Wright. 1998: Environmental Science, The Way theworld works (Sixth Edition). USA. Prentice-Hall International. Inc. 698p.
44-     UNDP. 2003: Human Development Report 2003
Millennium Development Goals: A compact among nations to end human pover. http://www.undp.org/hdr2003/.